Inheemse bevolking Canada worstelt met kostschooltrauma

Inheemse kinderen in Canada raakten decennialang getraumatiseerd bij verplicht verblijf op kostscholen die waren bedoeld om hen te assimileren. Een Waarheids-  en Verzoeningscommissie reist door het land om ervaringen op te tekenen rond het voormalige beleid, dat jarenlang is verzwegen.

Door Frank Kuin

Edmonton. Bijgestaan door twee vriendinnen en een hulpverleenster gaat Therese Moberly, een oudere vrouw van de Dene-bevolking in noordelijk Canada, zitten op een podium in een congreshal in de Canadese stad Edmonton. In het licht van de schijnwerpers, aan een tafel met drinkwater en papieren zakdoekjes, is ze klaar om tegenover een Waarheids- en Verzoeningscommissie verhaal te doen over haar traumatische ervaringen als klein meisje op een kostschool voor indianenkinderen.

,,Er kwam een grote schuit, want er liepen geen wegen in die tijd’’, vertelt Moberly over de dag dat ze, net als zo’n 150.000 andere inheemse kinderen door de decennia heen, bij haar ouders werd weggehaald door vertegenwoordigers van de Canadese overheid. ,,Ik kan me herinneren dat mijn moeder me bij de hand nam, en op de schuit zette. Toen begon de schuit te varen. Ik zag het dok met mijn moeder steeds kleiner worden, totdat ze verdween.’’ Moberly schiet vol, de hulpverleenster legt een arm om haar schouder.

Een oud-leerling van een inheemse kostschool legt een getuigenis af tegenover de waarheids- en verzoeningscommissie.

Vanaf haar zesde ging Moberly jarenlang verplicht naar de inheemse kostschool van Île-à-la-Crosse in de prairieprovincie Saskatchewan, een van ongeveer 130 indianenscholen verspreid door het land. Die scholen zijn sindsdien in diskrediet gebracht als foute instellingen waar inheemse kinderen lichamelijk, psychologisch en seksueel werden misbruikt. Nu, tientallen jaren later, is ze een van duizenden oud-leerlingen van de internaten die een getuigenis hebben afgelegd tegenover een Truth and Reconciliation Commission rond het donkere hoofdstuk uit de Canadese geschiedenis.

,,Toen we halverwege waren op weg naar de rivier, heb ik voor het eerst eenzaamheid en afwijzing ervaren’’, vervolgt Moberly met stokkende stem, terwijl een van de drie leden van de waarheidscommissie aandachtig luistert. Het publiek van honderden mensen, veelal van de inheemse bevolking maar ook anderen, is stil. ,,Ik dacht dat mijn moeder niet van me hield, en me daarom had weggegeven.’’

,,Ik dacht dat mijn moeder niet van me hield, en me daarom had weggegeven’’

De ware reden van de gedwongen afvoering bij haar ouders was veel duisterder: een grootschalig en langdurig beleid van de Canadese overheid om alle kinderen van de inheemse bevolking te assimileren in de blanke maatschappij. Doel van het kostscholenbeleid, dat werd gevoerd van circa 1850 tot 1970, was om inheemse kinderen te beschaven en zo ,,het indiaanse probleem’’ op te lossen, aldus een ambtenaar van Indiaanse Zaken in 1920. ,,Ons doel is om hiermee door te gaan totdat er geen enkele indiaan meer is in Canada die niet is geabsorbeerd in het politieke systeem.’’

Het bestaan op de kostscholen, die werden bestuurd door katholieke en protestantse kerken, was eenzaam en hard, vertellen oud-leerlingen aan de reizende commissie. Regelmatig wordt beschreven hoe kinderen na aankomst grondig werden gewassen en behandeld met een middel tegen luizen. Leerlingen werden hard geslagen voor het spreken van inheemse talen, die werden verworpen als ‘des duivels’. Er was geen gezinsleven, en kinderen werd schaamte bijgebracht voor hun afkomst.

Cree students at the Anglican-run Lac la Ronge Mission School in Saskatchewan in 1945. The blackboard on the left reads: “Thou Shalt Not Tell Lies.” Archives and Library of Canada

Bovendien werden veel leerlingen geconfronteerd met wreedheden. Seksueel misbruik was niet ongewoon. Naar schatting 4.000 kinderen kwamen op de kostscholen om, bij branden of andere ongelukken, vluchtpogingen, zelfmoord of om onopgehelderde redenen. Leerlingen werden in sommige gevallen gebruikt voor experimenten op het gebied van voeding. Gezien het doel van de scholen, ‘het doden van de indiaan in het kind’, wordt het beleid door sommigen omschreven als ‘culturele genocide’.

,,Ik gehoorzaamde de geboden van het personeel, want ik wilde niet worden bestraft’’, zegt Stan Humchitt, een zestiger van de inheemse Kwakiutl-bevolking aan de westkust. Hij ging van 1954 tot 1964 naar de kostschool St. Michael’s en kreeg daar te maken met wrede straffen, vertelt hij. In een geval raakte een kind voor zijn ogen gewond aan zijn hoofd bij riemslagen. Hij worstelt er nog steeds mee. ,,Ik heb op de kostschool geleerd om te haten, te liegen, niemand te vertrouwen’’, zegt Humchitt zacht.

Stan Humchitt zingt en speelt op een trommel tijdens zijn getuigenis tegenover de waarheids- en verzoeningscommissie.

Het kostscholenbeleid was dan ook verkeerd, heeft de Canadese overheid sindsdien erkend – het was racistisch. In 2008 bood de regering van premier Stephen Harper formeel excuses aan in het parlement in Ottawa. Met die excuses ging een financiële vergoedingsregeling van miljarden dollars gepaard, en de oprichting van de nationale Truth and Reconciliation Commission. Doel is om de waarheid over de kostscholen, die jarenlang is verzwegen, zo volledig mogelijk te onder ogen te zien. Niet alleen door de slachtoffers voor hun verwerking, maar ook door de Canadese maatschappij.

,,Dit verhaal wordt zelden verteld in de geschiedenis van Canada’’, zegt Jason Golinowski, een inwoner van Edmonton die met zijn gezin naar het congrescentrum is gekomen om te luisteren. Hij ging in Alberta naar school, maar leerde daar nooit iets over de kostscholen, en weinig over de inheemse bevolking, zegt hij. ,,Als iemand mijn kind kwam weghalen zou ik dat ook vreselijk vinden. Canadezen moeten zich hier van bewust zijn. Dit is een goede eerste stap, want tot nog toe is dit probleem nauwelijks erkend.’’

,,Dit verhaal wordt zelden verteld in de geschiedenis van Canada’’

Deelnemers aan het proces hopen op erkenning van de grote schade die het kostscholenbeleid heeft aangericht. Gezinsbanden werden vernietigd, in vele families werden kinderen drie of vier generaties lang niet opgevoed door hun eigen ouders. Ervaring met de opvoeding van kinderen ging verloren. Leerlingen verloren de band met hun eigen identiteit, maar bleven tegelijkertijd achtergesteld in de blanke maatschappij. Velen raakten de weg kwijt en raakten verslaafd aan alcohol en drugs.

,,De kostscholen beroofden ons van onze cultuur, onze identiteit en onze verbinding met het land’’, zegt Telly James, een jonge maatschappelijk werker van de Siksika bevolking in Alberta. Hij werkt aan de voorkoming van zelfmoord in de gemeenschap. ,,We zijn op zoek naar manieren om onze identiteit weer op te bouwen, want dat is de beste manier om de spiraal van verslaving te breken en het zelfmoordcijfer terug te dringen. Maar genezing kan niet beginnen zonder erkenning door de rest van Canada.’’

Oud-leerling Stan Humchitt heeft ervaring met die spiraal. Met tranen in zijn ogen toont hij littekens op zijn armen die hij overhield aan een zelfmoordpoging, later in zijn leven. ,,Ik had zoveel woede in me.’’ Jarenlang kampte hij met alcoholisme, maar sinds 13 jaar drinkt hij niet meer, vertelt hij. ,,Het droevigste is dat ik niet ben opgevoed door mijn eigen vader en moeder’’, zegt Humchitt, die zijn grijze haar draagt in een lange vlecht. ,,Maar ze hebben het inheemse in me niet kunnen vernietigen. Mijn huid is nog altijd bruin.’’

Een oud-leerling van een inheemse kostschool legt een getuigenis af tegenover de waarheids- en verzoeningscommissie.

Dat is een veelgehoord sentiment: de inheemse bevolking heeft de kostscholenperiode doorstaan. Oud-leerlingen en hun nakomelingen worden omschreven als ‘overlevenden’ van het discriminerende systeem. Vandaag de dag telt de inheemse bevolking van Canada ongeveer 1,4 miljoen mensen (op een totale bevolking van 32,5 miljoen), doorgaans onderverdeeld in ‘First Nations’, Métis (mensen van gemengde afkomst) en Inuït (voorheen ‘Eskimo’s’). Wegens een relatief hoog geboortecijfer is de inheemse bevolking jong, met vooruitzicht op een nieuwe toekomst.

Het beeld van het inheemse bestaan wordt echter veelal overheerst door problemen als hoge werkloosheid, verwaarlozing en verslaving. Vele aboriginals leven in armoede op reservaten, in omstandigheden die je eerder zou verwachten in ontwikkelingslanden dan in een rijk land als Canada. Inheemse kinderen zijn nog steeds aanmerkelijk minder bedeeld dan kinderen in de rest van de maatschappij. Shawn Atleo, nationaal opperhoofd van de Assembly of First Nations, wijst erop dat inheemse jongeren meer kans maken om in de gevangenis terecht te komen dan om de middelbare school af te maken.

,,De waarheid is moeilijk, en verzoening is nog veel moeilijker’’

Volgens David Langtry van de Canadese mensenrechtencommissie vormen de problemen van de inheemse bevolking ,,de dringendste mensenrechtenproblematiek in Canada’’. Het is van belang om de historische last van de kostscholen collectief te dragen, meent hij. ,,Dit is geen inheems probleem, het is een Canadees probleem. We moeten er allemaal verantwoordelijkheid voor nemen. Dat begint met besef en bezinning.’’

Voor de meeste betrokkenen bij het Waarheids- en Verzoeningsproces zit verzoening met de Canadese maatschappij dan ook in stappen om het leven van inheemse groepen wezenlijk te verbeteren. Daarvoor is niet alleen erkenning nodig dat het beleid uit het verleden fout was, maar ook afzwering van de diepgewortelde opvattingen die er aan ten grondslag lagen: dat de inheemse bevolking minderwaardig zou zijn, zielig, hopeloos.

Murray Sinclair, het hoofd van de waarheidscommissie, heeft zich ten doel gesteld om een eindrapport te schrijven ,,waar Canada op een positieve manier op zal moeten reageren’’. Het rapport met aanbevelingen van de commissie moet in de zomer van 2015 klaar zijn. ,,We zijn het verschuldigd aan de overlevenden, maar ook aan degenen in Canada die dit verrassend genoeg nog steeds niet geloven,’’ aldus Sinclair. ,,We zullen hen overtuigen. Maar verzoening is niet makkelijk. De waarheid is moeilijk, en verzoening is nog veel moeilijker.’’

___ ______________________________________________________________

___ Fotoserie: Hoorzittingen Truth and Reconciliation Commission in Edmonton

___ ______________________________________________________________

Canadese waarheidscommissie is eerste die zich specifiek richt op schending van rechten van kinderen

De Canadese Waarheids- en Verzoeningscommissie over het voormalige beleid van kostscholen voor indianenkinderen is ingesteld naar aanleiding van een schikking waarbij de Canadese regering excuses heeft aangeboden voor het beleid en 5 miljard dollar beschikbaar heeft gesteld voor schadevergoedingen aan ex-leerlingen.

Alle oud-leerlingen van inheemse kostscholen die nog in leven zijn hebben recht op een schadevergoeding van duizenden tot tienduizenden dollars. In totaal bezochten ongeveer 150.000 inheemse kinderen de kostscholen; naar schatting de helft van hen is nog in leven. Bijna 38.000 schadeclaims zijn ingediend.

Doel van de waarheidscommissie is om de geschiedenis van de kostscholen zo volledig mogelijk te belichten, en verzoening te bewerkstelligen rond het discriminerende beleid tussen inheemse slachtoffers en de Canadese maatschappij als geheel, door middel van erkenning van collectieve verantwoordelijkheid voor misstanden uit het verleden.

Wegens de schikking die aan het Canadese proces ten grondslag ligt is er geen strafrechtelijke component. Niemand kan worden gedwongen om te getuigen. Slachtoffers komen niet oog in oog met de uitvoerders van het beleid. Er worden geen daders aangewezen voor vervolging.

In de afgelopen 50 jaar zijn er wereldwijd ongeveer 40 Waarheids- en Verzoeningscommissies ingesteld rond mensenrechtenschendingen, waaronder bekende voorbeelden als die in Zuid-Afrika na het apartheidstijdperk. De Canadese commissie is de eerste die zich specifiek richt op een historische schending van de rechten van kinderen. Ook is het een van de eerste waarheidscommissies in een westerse democratie.

De Canadese commissie heeft een mandaat van vijf jaar, dat onlangs is verlengd met een jaar. De commissie, die 60 miljoen dollar heeft gekost, heeft in die periode ongeveer 7.000 getuigenissen afgenomen. In 2015 moet eindrapport worden uitgebracht. Ook komt er een nationaal onderzoekscentrum over het kostscholenbeleid dat zal worden ondergebracht bij de universiteit van Manitoba.

De drie leden van de waarheids- en verzoeningscommissie, Marie Wilson, Wilton Littlechild, en voorzitter Murray Sinclair.

Opkomst en ondergang van inheemse kostscholen

1844: Scheiding

Een Canadese commissie komt met een rapport waarin wordt aanbevolen om inheemse kinderen te scheiden van hun ouders. De eerste inheemse kostscholen worden rond deze tijd geopend.

1874: Beleid

De Canadese regering stelt formeel een nationaal beleid in van kostscholen voor inheemse kinderen, in samenwerking met katholieke en protestantse kerken. Uiteindelijk komen er 139 kostscholen, verspreid door het land.

1907: Sterfte

Een medisch inspecteur schrijft een omstreden, vernietigend rapport over de internaten, waarin hij melding maakt van slechte omstandigheden en een hoog sterftecijfer van 24 procent, door onder meer tuberculose.

1958: Erkenning

Na groeiende erkenning dat het stelsel van kostscholen duur is en weinig effectief, raden inspecteurs van Indiaanse Zaken aan om het beleid af te schaffen. Inheemse kinderen gaan in toenemende mate naar dagscholen op reservaten, of openbare scholen.

1980: Sluiting

De meeste inheemse kostscholen zijn inmiddels gesloten; zes instellingen gaan in de jaren ’80 dicht, de allerlaatste sluit in 1996. Protestantse kerken bieden in de jaren ’80 en ’90 excuses aan.

2008: Excuses

De regering van premier Stephen Harper biedt excuses aan namens de Canadese overheid voor het kostscholenbeleid bij een ceremonie in het federale parlement in Ottawa, als deel van een schadevergoedingsregeling ter waarde van 5 miljard dollar.

2009: Verzoening

Waarheids- en Verzoeningscommissie ingesteld, bestaande uit drie personen. Zij moeten in 2015 verslag uitbrengen.

Het publiek in de plenaire zaal tijdens het nationale evenement van de Canadese waarheids- en verzoeningscommissie in Edmonton, Alberta.