MoMA’s eerste expositie over geluid

Van vleermuisgeluiden tot Mondriaan: het Museum of Modern Art in New York exposeert klanken. ‘Soundings: A Contemporary Score’ is de eerste expositie van het MoMa geheel gewijd aan geluidskunst. ,,Het was niet onze bedoeling om de trommelvliezen van mensen te laten klappen.’’

Door Frank Kuin

New York. Alsof een stortbui op het dak en tegen de ramen klettert, zo klinkt het bij aankomst op de tweede verdieping van het Museum of Modern Art (MoMA) in New York. Je hoort het lawaai al vanaf de roltrap, voordat je ziet waar het vandaan komt: een meterslang paneel met 1.500 kleine luidsprekertjes, die elk een verschillende, constante toon afgeven. Afzonderlijk zijn de klanken simpel en zacht, samen vormen ze een overweldigende ruis.

Bezoekers leunen naar het werk, Microtonal Wall van de Amerikaanse kunstenaar Tristan Perich, en leggen hun oor te luisteren bij een van de speakertjes. Ze lopen erlangs, wat het effect oplevert van een oplopend of afdalend geluid, als dat van een voorbijkomend vliegtuig. Sommigen bukken of gaan op hun tenen staan om meer tonen te horen. Wat je hoort hangt af van waar je staat.

,,Je kunt zelf bepalen of je het aanhoort als losse klanken, of als harmonie’’, zegt een gids van het museum. ,,Wegens de snelheid van het geluid klinkt het op elke plek anders.’’

Bezoekers van het MoMA luisteren naar ‘Microtonal Wall’ van Tristan Perich.

Het onderhoudende werk is een opmaat voor Soundings: A Contemporary Score, een tentoonstelling over het gebruik van geluid in de hedendaagse kunst. De expositie, die loopt tot begin november, toont een momentopname van internationale geluidskunst, als toegepast door 16 kunstenaars uit negen verschillende landen. Het is de eerste expositie bij het MoMA die volledig is gewijd aan kunst die je hoort.

Hoewel geluid al tientallen jaren wordt gebruikt in kunst, is het de laatste jaren steeds meer doorgedrongen bij museumbezoekers, zegt Leora Morinis, assistent-curator van de expositie. ,,Geluidskunst is vaak aanwezig, maar meestal gaat het om één werk in het trappenhuis van een instelling’’, zegt zij. ,,Op de een of andere manier krijgt het vaak een ondergeschikte plaats. We hadden het gevoel dat het publiek zich ervan bewust is, de uitdaging was om er een groepsexpositie van te maken.’’

Klopgeluiden, gepiep, gezoem en gefladder

Al was het maar om praktische overwegingen: in de centrale ruimte lopen geluiden van verschillende werken soms in elkaar over. Voor een aantal stukken zijn aparte kamers ingericht, zoals Ultrafield van de Noorse kunstenares Jana Winderen. Zij maakte opnamen van geluiden uit de natuur die niet waarneembaar zijn met het menselijk oor, zoals die van vissen, insecten en vleermuizen. Deze worden, op bijgestelde toonhoogte, afgespeeld op luidsprekers in een duistere kamer, zodat bezoekers worden ondergedompeld in klopgeluiden, gepiep, gezoem en gefladder uit een andere wereld.

Het werk van Winderen past binnen een belangrijke categorie in de geluidskunst die gebruik maakt van opnames, zoals andere werken van de Taiwanese Hong-Kai Wang en de Deen Jacob Kirkegaard. Maar er zijn ook installaties die inspelen op geluid, zoals ‘Frame for a Painting’ van de Britse kunstenaar Haroon Mirza. Hij kiest voor zijn wisselende installatie een schilderij uit de collectie van de instelling die hem tentoonstelt, maakt er een lijst van knipperende LED-lichtjes omheen en speelt daarbij harde, ritmische tonen van technomuziek uit luidsprekers op een bijzettafel.

De installatie ‘Frame for a Painting’ door Haroon Mirza, in dit geval met een doek van Mondriaan.

Voor de versie bij Soundings koos Mirza een doek van Piet Mondriaan: ‘Compositie met Geel, Blauw en Wit I’ uit 1937, uit de collectie van het MoMA. Dat krijgt in dit nieuwe verband een ritmisch, futuristisch voorkomen. ,,Mondriaan had grote interesse voor muziek en ritme’’, zegt Morinis. ,,Ik had niet gedacht dat de Mondriaan zo op zijn plaats zou zijn bij deze installatie, maar hij past heel goed.’’

Daarnaast bevat de tentoonstelling een aantal visuele werken waar helemaal geen geluid uit komt, zoals mathematische tekeningen op bladmuziek door de Australiër Marco Fusinato. Mede omdat niet alle werken uit de luidsprekers schallen, noemde de New York Times de tentoonstelling timide. Morinis bestrijdt dat. ,,Het was niet onze bedoeling om de trommelvliezen van mensen te laten klappen. We wilden de vele nuances en praktijken laten zien die door een nieuwe generatie van kunstenaars worden toegepast.’’

Een werk dat evenals ‘Microtonal Wall’ weet te vermaken is neergezet in de binnentuin van het museum: ‘A Bell for Every Minute’, door de Amerikaanse kunstenaar Stephen Vitiello. Hij maakte in heel New York opnamen van klokken en bellen, van een fietsbel aan de Upper East Side tot de slotbel van de New York Stock Exchange. Elke minuut klinkt er één, op het hele uur zijn ze allemaal tegelijk te horen.

Toeschouwers staan bij vijf witte luidsprekers en proberen te ontcijferen welke bel ze horen, aan de hand van een gravure met een lijst van alle 59. Mensen raken met elkaar in gesprek: was dat de Japanse vredesgong bij de Verenigde Naties, of de kerkklok van Cobble Hill? Tegen het hele uur loopt de spanning op. Dan klinkt er een gerinkel en geklingel: het ‘koor van alle bellen’, een gemoedelijk klokkenspel. Een bezoekster had zich meer voorgesteld: ,,ik verwachtte een oorverdovende kakofonie.’’