Schutter Ottawa stond niet op watchlist

Twee aanslagen binnen een week hebben schok teweeggebracht in Canada. Een debat over jihadisten is op scherp gezet. Maar velen deinzen ervoor terug om overhaaste conclusies te trekken. „We zijn een land dat heel vrij is en heel open, en we zijn sterk van mening dat dat niet moet veranderen.”

Door Frank Kuin

Ottawa. Samen met twee collega-parlementariërs loopt Peggy Nash, een Canadees parlementslid, over straat vanaf het Lagerhuis in de Canadese hoofdstad Ottawa naar het nationale oorlogsmonument enkele honderden meters verderop. Ze voegen zich bij de menigte die zich heeft verzameld om bloemen te leggen ter ere van de Canadese militair die deze week omkwam bij een bloedige aanslag die Canada diep heeft geschokt.

Een reeks schietpartijen in Ottawa kostte woensdag het leven aan een korporaal die op wacht stond bij het oorlogsmonument. De 32-jarige schutter, de Canadees Michael Zehaf-Bibeau, drong vervolgens het nabijgelegen parlement binnen met een jachtgeweer. Daar vuurde hij nog enkele schoten af voordat hij door politieagenten werd doodgeschoten.

Mensen leggen bloemen en plaatsen kaarsjes nabij het nationale oorlogsmonument in de Canadese hoofdstad Ottawa, waar deze week een militair werd doodgeschoten.

Het was de tweede aanslag in drie dagen op Canadese militairen door binnenlandse daders, mogelijk met jihadistische motieven. Eerder deze week werd een militair doodgereden door een geradicaliseerde moslim in de provincie Quebec.

Het veld voor het parlement is nog afgesloten voor het publiek, en politieauto’s staan op straathoeken in de directe omgeving. Maar de veiligheidsperimeter die de politie had ingesteld in een wijde omtrek van het parlement tijdens een lockdown-operatie van ongeveer tien uur lang is opgeheven. Het is druk op straat tijdens de lunchpauze; mensen hebben het over de aanslag van woensdag, maar er heerst ook een verlangen om terug te keren naar de normaliteit.

„We laten ons niet definiëren door een gewelddadige actie”

„We zijn erg blij dat we weer aan het werk zijn in het Lagerhuis,” zegt Nash, parlementslid van de sociaaldemocratische NDP, de grootste oppositiepartij. „We zijn allemaal trots op onze democratie en op onze vrijheden, en we gaan onszelf niet laten definiëren door een gewelddadige actie. We zijn een land dat heel vrij is en heel open, ons parlement is heel toegankelijk. En ik denk dat we een sterk van mening zijn dat dat niet moet veranderen.”

Nash, die ervoor pleit om het volledige politieonderzoek naar de doodgeschoten dader en zijn motieven af te wachten, verwoordt een veelgehoorde reactie van Canadezen op de twee aanslagen: laten we niet generaliseren en geen overhaaste dingen doen. Canadezen koesteren hun vredelievende multiculturele maatschappij. Ze deinzen er instinctief voor terug om in paniek met de vinger te wijzen.

Michael Zehaf-Bibeau op een foto die de ronde doet op Internet.

Elizabeth May, leider van de Groenen in het parlement, verwoordde gisteren tijdens een ochtendbijeenkomst van het Lagerhuis die in het teken stond van een zeldzame eendracht, haar uitgangspunt: tenzij anders wordt bewezen, was de 32-jarige schutter, Michael Zehaf-Bibeau, een eenzame gek die niet handelde namens een „enorm netwerk”. De oorzaak van zijn daden moet volgens haar niet in de eerste plaats bij radicalisering of jihad worden gezocht, maar bij criminaliteit en mentale ziekte.

Dat strookt tot op zekere hoogte met het beeld dat zich heeft gevormd van Zehaf-Bibeau als een dader die weliswaar tekenen vertoonde van radicalisering, maar ook van geestelijke onstabiliteit die vergelijkbaar is met eenzame schutters die een school of winkelcentrum als doelwit kiezen. De Canadees, met een Libische vader en een Canadese moeder, heeft een strafblad van kleine criminaliteit in Montreal en Vancouver, onder andere met betrekking tot drugsbezit. Hij logeerde sinds begin deze maand in Ottawa in een daklozenverblijf, waar hij zou hebben verkondigd dat ,,het einde van de wereld nadert.’’

Zehaf-Bibeau stond niet op watchlist van inlichtingendienst

Zehaf-Bibeau was in de hoofdstad in verband met een aanvraag voor een paspoort, dat nog in behandeling was, liet de politie gisteren weten. Hij zou eerder van plan zijn geweest om naar Libië te gaan; na de aanslag vernamen de autoriteiten van zijn moeder dat hij inmiddels naar Syrië wilde. Hij stond niet op een watchlist van 93 personen in Canada die door de inlichtingendienst in de gaten worden gehouden wegens jihadistische sympathieën – ook al is een e-mail van hem aangetroffen op de harddrive van een jihadist die wel is opgepakt. Hij beschikte niet over de vereiste vergunning voor het bezit van een geweer.

Hoewel er geen directe band is gevonden tussen Zehaf-Bibeau en Martin Couture- Rouleau, een geradicaliseerde man die maandag in Quebec een militair doodde door met een auto op hem in te rijden, vertonen de twee wel overeenkomsten. Beiden waren opgegroeid in de middenklasse, waren bekeerd tot islam, en waren sociaal geïsoleerd. Mogelijk ging het bij de aanslagen in Ottawa om een impulsieve copycat-actie. De gescheiden ouders van Zehaf-Bibeau hebben gisteren een verklaring uitgegeven waarin ze hun spijt betuigen voor de ,,pijn, angst en chaos’’ die hun zoon heeft veroorzaakt.

De Canadese premier Stephen Harper sprak gisteren in het parlement, dat voor het eerst weer bijeenkwam na de aanslag van woensdag.

Een debat over jihadisten in Canada, dat tot deze week niet bovenaan de agenda stond, is naar aanleiding van de twee aanslagen plotseling op scherp gezet. Volgens het hoofd van de Canadese inlichtingendienst CSIS hebben in de afgelopen jaren ongeveer 130 Canadese mannen het land verlaten om zich aan te sluiten bij terreurgroepen in onder meer Somalië, Jemen, Libië en Syrië. Slechts enkelen van hen zijn met hun naam bekend, onder wie John Maguire, een 23-jarige man uit Ottawa die vorig jaar naar Syrië ging om te vechten namens de Islamitische staat (IS).

De strategie om geradicaliseerde mannen te beletten om te reizen door hun paspoort af te nemen of een paspoortverzoek af te wijzen, roept vragen op. Dat is gebeurd met Couture-Rouleau, en speelde mogelijk een rol bij de aanval door Zehaf-Bibeau. Het kan een prikkel zijn om daders aan te zetten tot actie. ,,We bekijken dat aspect van de situatie en zijn zeer bezorgd over het feit dat er Canadezen zijn die terreuractiviteiten willen ondernemen in de wereld,’’ zei premier Stephen Harper gisteren tijdens het vragenuurtje in het parlement.

,,Dingen in Ottawa gaan veranderen, waarschijnlijk niet in positieve zin’’

Het is dan ook de vraag of Ottawa onveranderd zal blijven na de aanslagen van deze week, die door Harper zijn aangemerkt als terreurdaden. Het Conservatieve kabinet wil binnenlandse terroristen en jihadisten harder aanpakken – onder meer door de politie en inlichtingendiensten grotere bevoegdheden te geven om verdachten in de gaten te houden. En er is geen twijfel dat de beveiliging van het parlement onder de loep zal worden genomen.

Inwoners van Ottawa maken zich zorgen over de mogelijke gevolgen van de twee aanslagen. ,,Er gebeuren hier dingen en ik weet niet wat ik ervan moet verwachten,’’ zegt Devon Sendler, nadat hij bloemen heeft gelegd bij het oorlogsmonument. ,,Er doen geruchten de ronde dat het met IS te maken heeft. Maar wie er ook achter zit, dingen in Ottawa gaan veranderen, en waarschijnlijk niet in positieve zin.’’

Het veld voor het Canadese parlement is nog afgesloten voor het publiek, en er is nog veel politie op de been in Ottawa.