Studenten van Québec in opstand tegen neoliberalisme als ‘Rood Blok’

Studentendemonstraties in Québec tegen een verhoging van collegegeld zijn uitgelopen op de krachtigste protestbeweging in Noord-Amerika van het moment. In navolging van Occupy eist het ‘Rode Blok’ minder nadruk op neoliberale waarden. En net als bij de Arabische Lente willen jongeren de regering vanaf de straat op de knieën dwingen.

Door Frank Kuin

Montreal. Avond is gevallen in de Canadese stad Montreal, en dat betekent tijd voor een nieuw strijdritueel: duizenden jongeren hebben zich verzameld op Place Émilie-Gamelin in het centrum, voor een dagelijkse avondmars door de straten van de grootste Franstalige stad in het westelijk halfrond. De demonstranten hebben een rood blokje op hun kleding gespeld. ,,À nous la rue!’’, scanderen ze – de straat is van ons!

Zonder duidelijke aanvoering, en geflankeerd door politieagenten in auto’s, op motoren en fietsen, baant de zee van jongeren zich een onvoorspelbare weg door de stad, live te volgen via Twitter. Net als bij protesten in het kader van ‘Occupy’ worden leuzen geroepen tegen het kapitalisme, maar ook tegen de liberale regering van de provincie Québec. Helikopters zweven in de lucht. Vanaf een balkon roept een vrouw: ,,Jullie moesten je schamen!’’

De grootschalige demonstratie maakt deel uit van een groeiend studentenprotest dat Québec al drie maanden beheerst – en dat inmiddels is uitgegroeid tot de meest potente protestbeweging van Noord-Amerika op dit moment. Wat begon als een regionaal conflict over collegegeld is in de afgelopen weken geëscaleerd tot diepe – en soms gewelddadige – onrust over neoliberale bezuinigingen op sociale uitgaven in naam van begrotingsdiscipline, en het recht om daartegen te demonstreren.

Demonstranten tijdens een avondmars in Montreal.

Aanhangers van de beweging van het Rode Blok – symbool voor bestrijding van armoede – nemen een voorbeeld aan de Arabische Lente, en hebben zich tot doel gesteld om net als in Caïro ook in Montreal de regering vanaf de straat op de knieën te dwingen. Ze vinden steun bij de separatistische oppositie van de provincie, en bij linkse sterren als schrijfster Margaret Atwood en filmmaker Michael Moore. De populaire rockgroep Arcade Fire, afkomstig uit Montreal, blies de beweging dit weekeinde wind in de zeilen door rode blokjes te dragen tijdens een optreden bij de Amerikaanse televisieshow Saturday Night Live.

Waar ‘Occupy’ een concreet doel miste, heeft het Rode Blok een laserfocus op toegang tot onderwijs. ,,De regering wil ons collegegeld verhogen en de voorzieningen verminderen, maar we zullen het niet toelaten’’, zegt Tommy Demers, een 21-jarige filmstudent aan de Université de Montréal die meeloopt in de mars. ,,Onderwijs is een investering, en zou boven winsten van grote ondernemingen moeten gaan.’’

Waar ‘Occupy’ een concreet doel miste, heeft het Rode Blok een laserfocus op toegang tot onderwijs.

Demers neemt sinds februari deel aan de actie waarmee het Rode Blok begon: een grootschalige boycot van colleges door studenten in Québec, uit protest tegen een plan van de provinciale regering om een jarenlange bevriezing van collegegeld op te heffen en de eigen bijdrage van studenten aan hun studies over zeven jaar met 75 procent te verhogen, van bijna 2.200 tot 3.800 dollar per jaar, elk jaar een verhoging van zo’n 250 dollar. De maatregel is bedoeld om universiteiten en hogescholen beter te financieren, en het begrotingstekort van de provincie te bestrijden.

Hoewel Québec het laagste collegegeld heeft van Noord-Amerika, zijn studentengroepen mordicus tegen het plan. Onderwijs zou juist gratis moeten zijn, menen zij. Ze vergelijken Québec niet met andere delen van Canada of de Verenigde Staten, maar met Europa, waar betaalbare toegang tot hoger onderwijs wordt gezien als een grondrecht voor iedereen.

Ongeveer 155.000 studenten op een totaal van 475.000 in de provincie doen mee aan de boycot, die zij een staking noemen. De actie beleefde gisteren haar honderdste dag met een reuzenmanifestatie van meer dan honderdduizend demonstranten in Montreal; het academische trimester bij deelnemende instellingen is inmiddels opgeschort.

Politie-agenten tijdens een avonddemonstratie van studenten in Montreal.

Demonstraties zijn in de afgelopen weken echter uitgelopen op rellen en vandalisme. Studenten hebben bruggen en snelwegen geblokkeerd, het metrostelsel van Montreal is stilgelegd met rookbommen, en de avonddemonstraties lopen niet zelden uit op confrontaties met de politie en tientallen arrestaties. Eerder deze maand blokkeerden boze studenten hogescholen en bestormden ze een universiteit, om het andere studenten die wel naar hun colleges willen onmogelijk maken te gaan – ondanks dat een rechter had bepaald dat zij toegang moesten krijgen.

Daarop besloot de regering van premier Jean Charest eind vorige week een noodwet door te voeren om demonstraties aan banden te leggen. Onder deze ‘Loi 78’ zijn demonstraties waarvan de route niet op voorhand is doorgegeven aan de politie verboden. Hetzelfde geldt voor manifestaties binnen 50 meter van onderwijsinstellingen.

,,Het is nodig om sociale rust te herstellen’’, zei Charest ter verdediging van de wetgeving, die een voorbeeld neemt aan demonstratieregels in andere steden, waaronder Toronto, New York en Los Angeles. ,,We kunnen niet accepteren dat toegang wordt geblokkeerd, en zullen niet toegeven aan geweld en intimidatie. Onze wetten dienen te worden gerespecteerd.’’

De zware maatregel, hoewel gesteund door delen van de bevolking die het oproer beu zijn, heeft geleid tot een golf aan verontwaardiging onder zowel studenten als anderen in de maatschappij, en kritiek van kranten en burgerrechtenorganisaties. In plaats van een einde te maken aan de protesten, heeft de stap juist geleid tot grotere manifestaties, nu ook over het recht tot samenscholing. De nieuwe regel om routes te melden wordt op grote schaal geschonden – en heeft het Rode Blok het aura gegeven van een vrijheidsbeweging. In een toespeling op het Canadese symbool van de esdoorn wordt gesproken van printemps érable, wat ongeveer klinkt als de Franstalige term voor Arabische Lente.

Demonstranten met rode vlaggen tijdens de studentenprotesten in Montreal.

,,We zijn woedend over wet 78’’, zegt Sophie Toupin, een deelnemer aan de enorme protestmars van gisterenmiddag. Ze draagt een vlaggenstok met een grote vierkante rode vlag. ,,Zo’n wet mag helemaal niet bestaan, het is geen manier voor een regering om op protesten te reageren. Het Rode Blok vertegenwoordigt een beweging van het collectief, tegen neoliberale waarden als individualiteit en bezit. We willen meer aandacht voor collectieve rechten als onderwijs. We hebben de kracht aan onze kant.’’

Québec, met zijn twee taalgroepen en aspiraties tot soevereiniteit, heeft een lange geschiedenis van opwellingen van sociale onrust. In Engelstalig Canada, wars van conflict, wordt echter met toenemend afgrijzen toegekeken terwijl dagelijks beelden van rellen op het televisienieuws verschijnen. Volgens dagblad The Globe and Mail uit Toronto gaat het niet meer om collegegeld, ,,maar over de vraag of besluiten van een democratisch gekozen regering ongedaan kunnen worden gemaakt met geweld.’’

,,Ze delen hun wereldbeeld met de Grieken: de staat is ons alles verschuldigd, en als we het niet krijgen, schoppen we rellen in de straten.’’

Velen buiten Québec vinden dat Montreal is overgenomen door verwende kinderen. Sommigen vergelijken de provincie, een netto-ontvanger van miljarden dollars aan federale belastingopbrengsten, met Griekenland. ,,Dit zijn de kinderen van het gevierde model van Québec’’, schreef de columniste Margaret Wente, doelend op de verzorgingsstaat van de provincie. ,,Ze delen hun wereldbeeld met de Grieken: de staat is ons alles verschuldigd, en als we het niet krijgen, schoppen we rellen in de straten.’’

De nachtelijke protestmars kronkelt ondertussen verder. Jeremy Searle kijkt langs de route toe. ,,Ik bewonder de vasthoudendheid van de studenten, maar het is wel te ver gegaan’’, zegt hij. ,,Ze zouden best kunnen winnen, want de regering is zwak. De studenten weten waar ze mee bezig zijn, de politie en de regering weten dat niet.’’

Protestmars van studenten in Montreal overdag.