Integratie moet van twee kanten komen: Bouchard en Taylor

Inwoners van de Canadese provincie Québec konden zich vorig najaar uitspreken over integratie en multiculturalisme tegenover filosoof Charles Taylor en socioloog Gérard Bouchard. Gisteren werden de conclusies gepresenteerd. „Compromis en wederkerigheid zijn sleutelbegrippen.”

Door Frank Kuin

Montreal. Integratie van immigranten moet altijd van twee kanten komen. Van nieuwkomers mag worden verwacht dat ze de taal leren en basiswaarden als gelijkheid van man en vrouw onderschrijven. Maar minstens zo belangrijk is dat de maatschappij verantwoordelijkheid neemt om gemeenschappelijke waarden duidelijk te definiëren, discriminatie te bestrijden en een klimaat van tegemoetkoming te scheppen.

Het eindrapport van de commissie Bouchard-Taylor

Dat is een van de voornaamste conclusies van een rapport over de tegemoetkoming van religieuze minderheden in de overwegend Franstalige Canadese provincie Québec (7,5 miljoen inwoners). Een commissie, bestaande uit de internationaal bekende filosoof Charles Taylor en de socioloog Gérard Bouchard, deed ruim een jaar lang onderzoek naar relaties tussen religieuze minderheden en de Franstalige meerderheid van de provincie, altijd beducht voor bedreiging van zijn unieke culturele identiteit in Noord-Amerika.

Québec moet meer doen om nieuwkomers te integreren, was de conclusie van de twee wijze mannen in hun gisteren uitgebrachte eindrapport. Zo moeten nieuwkomers gelijke kansen krijgen op een baan, bijvoorbeeld door hun buitenlandse diploma’s sneller te erkennen. En diversiteit moet nadrukkelijker worden uitgedragen als een fundament van de maatschappij.

„Compromis en wederkerigheid zijn sleutelbegrippen”, zei Taylor. Praktische kwesties in een multiculturele maatschappij, zoals een verzoek om een gebedsruimte, moeten zoveel mogelijk worden opgelost op basis van overleg tussen individuele burgers, zonder tussenkomst van autoriteiten. Zo’n „redelijke tegemoetkoming”, ofwel accommodement raisonnable, vormt geen bedreiging voor de Franstalige identiteit van Québec, aldus de commissie.

„Québec is een maatschappij die immigranten verwelkomt, en over het algemeen gaat dat goed”, aldus Taylor. „Het is echter ook een maatschappij die zelf een minderheid vormt in Noord-Amerika. Daarom bestaan er zorgen over praktijken van tegemoetkoming en wat die betekenen voor de overleving van de culturele identiteit van de Québécois.” Het Canadese multiculturele model werkt daarom niet goed in Québec, meent hij; beter is te spreken van ‘interculturalisme’, met een nadruk op interactie tussen groepen, en een basiscultuur die als kader dient.

De commissie werd vorig jaar gevormd naar aanleiding van een debat over de wensen en gebruiken van religieuze minderheden in Québec, dat sterk hecht aan de scheiding van kerk en staat. Mag een jonge Sikh een ceremoniële dolk mee naar school nemen ondanks een verbod op wapenbezit? Moeten verzoeken om gebedsruimtes op het werk worden ingewilligd? Mag een vrouw weigeren te worden behandeld door een mannelijke arts? Al die kwesties veroorzaakten een vurig debat.

De discussie bereikte een hoogtepunt toen Hérouxville, een klein plattelandsdorp, begin vorig jaar internationale faam verwierf met een gedragscode waarin onder meer stond dat vrouwen er niet worden gestenigd. Het document van het dorp, waar geen immigranten wonen, werd begroet met hoongelach – maar oogstte ook bijval van velen die vonden dat Québec zijn liberale, Franstalige identiteit laat verwateren door grote aantallen immigranten binnen te halen, met name in het multiculturele Montreal, en hun voorkeursbehandeling te verlenen.

Filosoof Charles Taylor en socioloog Gérard Bouchard.

Bouchard en Taylor reisden dit najaar de provincie rond voor een reeks hoorzittingen, waarbij mensen hun zorgen en meningen konden uiten. Het resultaat was een soms boeiende, soms aandoenlijke, maar vaak ook gênante reeks hartenkreten, live uitgezonden op televisie. In totaal kwamen er ongeveer 3.500 mensen op af.

Volgens de commissie is er geen crisis in de verhoudingen tussen de verschillende Québécois. Het ging om een „crisis in percepties”, aangewakkerd door overdreven mediaberichtgeving over enkele specifieke gevallen, zei Bouchard. „Er is een indruk ontstaan dat tegemoetkoming een bedreiging vormt van de basiswaarden en de Franstalige cultuur. Daarbij is angst en wantrouwen gewekt tegenover immigranten, in het bijzonder moslims.”

„Er is angst en wantrouwen gewekt tegenover immigranten, in het bijzonder moslims.”

Waren de bijeenkomsten een forum voor racisme? Taylor: „Het was een discussie. Mensen zeiden soms harde dingen, maar de meesten waren ook bereid te luisteren. Het was een uitwisseling van gedachten, en dat is een prima eerste stap op weg naar verzoening.”

De commissieleden maanden de bevolking niettemin om enkele ingeslepen concepten los te laten. Zo wordt de ouderwetse term Québécois de souche nog gebruikt door sommigen die een onderscheid maken tussen de afstammelingen van de oorspronkelijke kolonisten uit Frankrijk en nieuwkomers. Dat past niet meer in de moderne, pluralistische wereld, zei Taylor „De term Québécois omvat iedereen die hier leeft, hier woont, hier werkt, ongeacht zijn of haar oorsprong.”

Sommige politici nemen daar geen genoegen mee. Oppositieleider Mario Dumont van de rechts-populistische Action démocratique du Québec (ADQ) acht het 300 pagina’s tellende rapport „te licht” wat betreft definiëring van de identiteit van de Québécois.