In noordelijk Canada telt elke ijsbeer

In weinig plaatsen ter wereld leven mensen en ijsberen zo dicht bij elkaar als in het Canadese Churchill, aan de Hudsonbaai. Door klimaatverandering staat de ijsberenbevolking onder druk. Beren die het dorp binnenkuieren worden niet meer doodgeschoten, maar gevangengenomen en verplaatst. Dat is goed voor ijsberen én toerisme.

Door Frank Kuin

CHURCHILL. Een ijskoude, vroege wintermorgen op de kale toendra nabij Churchill, een plaatsje in het hoge noorden van Canada. Het vriest ongeveer twintig graden in het westelijk oevergebied van de Hudsonbaai, bekend om haar ligging op de migratieroute van een groep van een kleine duizend ijsberen. Er staat weinig wind en het zicht is goed – prima omstandigheden voor een ‘ijsberenvlucht’, een helikoptertransport van diverse beren uit de plaatselijke ‘ijsberengevangenis.’

Officieren van Manitoba Conservation, het provinciale natuurbeheer, rijden een verdoofde ijsbeer naar buiten vanuit een oude hangar nabij het vliegveldje van Churchill. Binnen in deze loods worden enkele tientallen ijsberen vastgehouden die in de afgelopen weken het dorp van zo’n 1.000 inwoners zijn binnengekuierd en zich niet hebben laten wegjagen door waarschuwingsschoten. Dat is doodgewoon in Churchill rond deze tijd van het jaar, als ijsberen in het gebied aan de oever wachten tot de Hudsonbaai bevriest.

IJsberen in de berengevangenis zijn door de plaatselijke ijsbeerpatrouille van Churchill onderschept, ofwel met een verdovingsschot, of ze zijn aan de rand van het dorp in een val gelopen. Bewakers van de zogenoemde ‘Polar Bear Alert’ houden dag en nacht in de gaten of ijsberen het plaatsje benaderen. Beren die worden onderschept krijgen gemiddeld 30 dagen, in individuele hokken. Zonder voedsel, want aan land eten ze toch weinig, maar wel met verse sneeuw. Om de zoveel tijd wordt een aantal ijsberen per helikopter weggebracht naar een plek op veilige afstand van de bewoonde wereld.

Een verdoofde beer uit de ‘ijsberengevangenis’ in Churchill ligt klaar voor transport per helikopter naar de toendra.

Doel is om zowel mensen als beren veilig te stellen, zegt Shaun Bobier, regionaal inspecteur van Manitoba Conservation en aanvoerder van de ijsbeerpatrouille van zes man die het transport uitvoert. ,,We beschermen mensen tegen beren, maar we willen ook beren behouden, want ze zijn hier een beschermde diersoort.’’ Vroeger werden beren die mensen in gevaar brachten doodgeschoten, maar dat mag niet meer in Manitoba. Studies hebben uitgewezen dat de ijsberenbevolking van de regio de afgelopen twintig jaar met een vijfde is afgenomen, mede wegens klimaatverandering. ,,We willen ervoor zorgen dat de berenbevolking zich stabiliseert,’’ aldus Bobier. Daarbij telt elke beer.

Als een tapijt ligt de beer die vanmorgen wordt uitgezet roerloos op haar buik, de poten gespreid, achterop een pickup truck. Een moederbeer is het, die samen met twee kleintjes is gevangen aan de rand van Churchill. Eén van de twee jongen was in een val gelopen. Vier mannen komen eraan te pas om de moederbeer, van zo’n 200 kilogram, op te tillen en op de grond te leggen, bovenop een groot net dat is klaargelegd. Ook een verdoofde mannetjesbeer wordt naar buiten gebracht voor het luchttransport. De slapende kleintjes gaan mee op de achterbank van de helikopter.

___ ______________________________________________________________

___ Fotoserie: IJsberentransport in Churchill, Manitoba

___ ______________________________________________________________

De moeder en kleintjes zijn pas deze nacht gevangen, maar krijgen voorrang bij de vrijlating omdat de beertjes ,,niet in geweldige conditie zijn,’’ aldus Bobier. ,,Ze zijn vrij mager.’’ Waarschijnlijk is dat een gevolg van het kortere jachtseizoen voor de ijsberen; wegens de opwarming van de aarde smelt het ijs van de Hudsonbaai, het jachtgebied van de beren, ‘s zomers tegenwoordig een paar weken eerder dan enkele decennia geleden. Dat betekent minder tijd om op zeehonden te jagen en reserves op te bouwen voordat de beren in de ijsvrije zomers aan land gaan, waar weinig voedsel voor ze is.

,,We zien tegenwoordig vrouwtjes in slechtere conditie aan wal komen, en we zien dat meer welpen sterven omdat hun moeders niet sterk genoeg zijn,’’ zegt Michael Goodyear, directeur van het Churchill Northern Studies Centre, een onderzoekscentrum bij Churchill. ,,Elke dag dat een ijsbeer eerder aan land moet, is er één minder om op zeehonden te jagen. Elke week betekent 10 kilo minder aan vetreserves om de zomer door te komen. Sommige beren worden heel dun in het najaar, en moeten nodig het ijs op om voedsel te vinden. De grenzen van wat ze kunnen verdragen worden beproefd. Dat is een ernstige zaak voor de ijsberen; ze kunnen niet zomaar naar een ander gebied trekken of gaan jagen op andere diersoorten.’’

Sommige ijsberen hopen in Churchill voedsel te vinden. Een oude vuilstortplaats was tot voor kort een magneet voor beren, maar die is tegenwoordig gesloten. Nu wordt vuilnis in een overdekte hal bewaard en per trein afgevoerd naar het zuiden. Niettemin moeten de bewoners van Churchill altijd op hun hoede zijn in het najaar, zolang de baai nog niet is bevroren. Je kunt opeens een hongerige ijsbeer aantreffen in de achtertuin. ,,Je moet altijd even naar links en naar rechts kijken voordat je de deur uitgaat,’’ vertelt Goodyear.

Een verdoofde ijsbeer komt van de grond, opgetild door een helikopter in het Canadese Churchill.

De wieken van de helikopter beginnen te draaien, sneeuw stuift op en de helikopter komt van de grond. Een haak aan het einde van een meterslang koord wordt vastgemaakt aan de vier hoeken van het net met de moederbeer. Onder begeleiding van het patrouilleteam komt ze langzaam los van de grond. Dan gaat ook de andere beer de lucht in. Beiden zweven voor de gevel van de ijsberengevangenis en gaan verder omhoog voordat de helikopter in noordwestelijke richting vliegt, op weg naar de verlaten toendra.

De luchttransporten van ijsberen zijn een kostbare en arbeidsintensieve manier van beerbeheer, erkent Bobier. Maar ze hebben effect: beren worden nog zelden beschoten, en menselijke doden zijn er al jaren niet gevallen. ,,Nergens anders ter wereld wordt dit zo gedaan,’’ zegt hij. ,,Het is duur om beren te verplaatsen, maar het is ook goed dat Manitoba in de bescherming van beren investeert.’’

Daar is eigenbelang mee gemoeid: de ijsberenbevolking van de westelijke Hudsonbaai is een van de zuidelijkste ter wereld – en daarom een van de meest toegankelijke. Bezoekers komen elk najaar naar Churchill om beren te zien. Om dezelfde reden bevinden de ijsberen zich echter ook aan de frontlinie van klimaatverandering. ,,Als de trend van het smeltende poolijs zich voortzet, dan bestaat de kans dat de Hudsonbaai rond de helft van deze eeuw grotendeels ijsvrij is,’’ aldus Goodyear. ,,IJsberen zouden dan uit dit gebied verdwijnen. Je hebt dan nog wel ijsberen verder naar het noorden, maar hier niet meer.’’

Vliegende ijsberen — verdoofde dieren worden in netten weggevoerd per helikopter.

Ongeveer 60 kilometer ten noordwesten van Churchill worden de beren van het transport vrijgelaten. Op een verlaten plek waar in een wijde omtrek geen andere beren zijn die hen kunnen storen, worden ze langzaam neergelaten en uit de netten losgemaakt. Ze worden neergelegd in een ‘ontwaakpositie’, op hun buik met de poten gespreid, zodat er geen zijwaartse druk ontstaat op hun longen. Ze beginnen al met hun kop en poten te bewegen, maar het zal nog één à twee uur duren voordat ze helemaal bij bewustzijn komen.

Wanneer de baai straks dichtvriest, kunnen alle beren uit de ijsberengevangenis in hoog tempo worden vrijgelaten. Dan gaan ze het ijs op, waar ze het meest in hun element zijn, en ziet niemand ze meer tot volgend jaar. Voor dit moment keert de helikopter terug naar Churchill; er is een tweede lichting ijsberen om te worden uitgezet op de toendra.