De misrekening van een tycoon

De Canadees-Britse mediamagnaat Lord Black wordt in Chicago vervolgd op verdenking van fraude bij zijn voormalige bedrijf Hollinger International, uitgever van onder meer de Chicago Sun-Times. „Het is zijn bedrijf niet”, zegt de aanklager. „Het bedrijf is van de aandeelhouders.”

Door Frank Kuin

Chicago. Zonder veel zichtbare emotie zit Conrad Black in een stampvolle rechtszaal in de Amerikaanse stad Chicago. Het moment van de waarheid nadert in het lange proces tegen de Canadees-Britse mediamagnaat: is hij een dief die het enorme mediaconcern dat hij bestuurde heeft beroofd van tientallen miljoenen dollars, zoals de Amerikaanse overheid zegt? Of is hij het slachtoffer van een heksenjacht in naam van modieus bedrijfsbeheer, zoals hij zelf vindt?

Een jury staat op het punt antwoord te geven. De vraag heeft Black (62) achtervolgd sinds hij in 2003 werd afgezet als topman van Hollinger International. Dat concern groeide onder zijn leiding uit tot het derde krantenimperium ter wereld met titels als de Daily Telegraph in Londen, de Chicago Sun-Times, de Jerusalem Post en de National Post in Canada. Black wordt ervan beschuldigd het miljardenbedrijf te hebben uitgebuit of het zijn persoonlijk eigendom was, ook nadat het aan de beurs werd genoteerd.

Een tekening van Conrad Black in de rechtzaal van rechter Amy St. Eve in Chicago (foto AP).

Black, berucht om zijn schaamteloze genot van zijn fortuin, moest opstappen na een revolte van aandeelhouders. Zij verweten hem en andere toplieden van Hollinger dat ze tientallen miljoenen dollars aan bonussen opstreken bij de verkoop van een groot aantal kranten van het concern. Black verwierp hun kritiek. Hij wist zelf hoe een krantenimperium moest worden bestuurd; lastige vragen duldde hij daarbij niet. Puristen van modern bedrijfsbeheer waren „fascisten”, vond hij.

Dat was een fantastische misrekening, zeggen analisten. In de VS bestaat er sinds de fraudezaken bij Enron en Worldcom geen genade voor zichzelf verrijkende topmanagers. En dus zit Black, een forse man met een argwanende blik, ruim drie maanden in de beklaagdenbank. Een jury van twaalf leden is gevraagd een oordeel te vellen over de zakenpraktijken van de aristocratische mediamagnaat die in Canada soms spottend wordt bestempeld als ‘zakenman van de eeuw – de negentiende eeuw’.

Conrad Black

Aanklaagster Julie Ruder laat geen spaan heel van Blacks manier van bedrijfsbestuur. „Zijn houding tegenover aandeelhouders is er een van misleiding”, betoogt zij tijdens een gedreven slotrede, ondersteund door passages uit correspondentie waarin Black schrijft dat hij kritische aandeelhouders „een schop onder hun kont” zou willen geven. „Hij neemt hun geld aan en gebruikt het voor zijn eigen doeleinden”, zegt Ruder. „Hij liegt tegen aandeelhouders, hoewel hij wordt geacht hun belangen te behartigen. Het is zijn bedrijf niet. Het bedrijf is van de aandeelhouders.”

Vlak voor het begin van de juryberaadslagingen lopen de meningen echter uiteen over de vraag of de aanklagers hebben aangetoond dat Black en de zijnen zich crimineel hebben gedragen. Door herhaaldelijk de aandacht te vestigen op de extravagante manier waarop Black geld uitgaf, heeft het proces volgens de verdediging de bijsmaak gekregen van een heksenjacht. „Deze rechtszaak is besmet door vooroordeel”, aldus Blacks topadvocaat, de Canadees Edward Greenspan. „Conrad is een rijk man, maar in Amerika veroordeel je mensen niet omdat ze rijk zijn.”

Black heeft echter nooit sympathie opgeroepen bij het gewone volk. Tijdens zijn zakencarrière liep hij te koop met zijn positie in de high society van Groot-Brittannië en Noord-Amerika. Hij pronkte met zijn adellijke titel, Lord Black of Crossharbour, genoemd naar de plek in de Londense docklands waar zijn toenmalige vlaggenschip, de Daily Telegraph, is gevestigd. Samen met zijn vrouw, de conservatieve columniste Barbara Amiel, hield hij er een levensstijl op na die werd gekenmerkt door, in haar woorden, „een grenzeloze extravagantie”.

„Hij neemt hun geld aan en gebruikt het voor zijn eigen doeleinden”

Lord en Lady Black smulden openlijk van hun rijkdom. Ze reisden tussen hun woningen in Londen, New York, Toronto en Florida. In 2001 vloog het paar per bedrijfsvliegtuig naar Bora Bora in de Stille Oceaan voor een vakantie die ruim 0,5 miljoen dollar kostte. Berucht was een feest dat Black in 2000 gaf voor de 60ste verjaardag van zijn vrouw bij La Grenouille, een chic restaurant in New York. De rekening bedroeg 62.870 dollar – grotendeels op kosten van de zaak.

Aanklaagster Ruder erkent bij haar uiteenzetting van deze extra’s tegenover de jury, dat „hoe Conrad Black zijn geld uitgeeft, zijn zaak is. Het staat hem volkomen vrij de mooiste feesten te hebben, dat gaat de overheid niet aan. Maar wat de overheid wel aangaat is als hij andermans geld gebruikt.” Geen van de benadeelde aandeelhouders nam overigens deel van het proces, of werd gehoord als getuige.

Speerpunt van de zaak van de aanklagers was de getuigenis van David Radler, Blacks zakenpartner bij Hollinger voor dertig jaar. Radler liep over in ruil voor een lichte straf voor zijn eigen rol in de toekenning van de bonussen. Zijn schuldbekentenis is een probleem voor de verdediging; waarom zou Radler bekennen als er geen onoorbare dingen gebeurden aan de top van Hollinger? Niettemin leverde Radlers getuigenis geen smoking gun op om aan te tonen dat er een systematisch complot bestond om geld te verduisteren, zoals bij Enron en Worldcom.

Conrad Black bij het gerechtsgebouw in Chicago

Er is eerder een indruk ontstaan van twee zakenpartners die opereerden op de grens van het toelaatbare – en daar wellicht herhaaldelijk overheen zijn gegaan. „Zij hadden beiden een agressieve manier van zakendoen”, zegt Richard Siklos, auteur van een biografie over Conrad Black. „,Wellicht wilden ze simpelweg proberen of ze het gedaan konden krijgen. En toen het een of twee maal gelukt was, deden ze het misschien een derde en een vierde keer. Was dat onbehoorlijk bestuur, of een opzettelijk complot om geld van het bedrijf af te nemen dat hun niet toekwam? Dat is de grote vraag.”

Hoeksteen van de verdediging is dat de miljoenenbonussen in bijna alle gevallen werden goedgekeurd door de toenmalige raad van commissarissen van Hollinger. Een audit committee van drie doorgewinterde toezichthouders – onder wie James Thompson, een voormalige gouverneur van de staat Illinois, en Marie-Josée Kravis, een bekende econoom – had volgens advocaat Greenspan elf vermeldingen van de bonussen onder ogen gekregen. „Het bewijsmateriaal toont dat er geen poging was deze bonussen te verbergen. Er was geen complot.”

Volgens aanklager Ruder is dat een afleidingsverhaal. „Het gaat er niet om of het controlecomité iets gemist heeft, maar waarom de beklaagden dit geld kregen. Het gaat om de eerlijke diensten die deze topmanagers het bedrijf schuldig waren”, zei Ruder. „De misdaad is dat ze de aandeelhouders hebben beroofd.”

De uitspraak in de Verenigde Staten versus Conrad Black wordt over enkele dagen of weken verwacht. Als Black schuldig wordt bevonden, kan hij worden veroordeeld tot miljoenen dollars aan boetes en levenslange gevangenisstraf. Mocht hij onschuldig zijn, pas dan op, zegt biograaf Siklos. „Dan krijgen we nog tien jaar Conrad Black die als een wervelwind een comeback probeert te maken.”

Met hulp van zijn chauffeur verwijderde Conrad Black (op de rug gezien) in 2005 bewijsmateriaal uit zijn kantoor in Toronto, vastgelegd met een beveiligingscamera (foto CP).

Aanklacht: fraude en samenzwering

Sinds maart staat de Canadees-Britse mediamagnaat Conrad Black in Chicago terecht wegens fraude, samenzwering en belemmering van de rechtsgang. Samen met vier topmanagers van Hollinger zou hij het voormalige miljardenconcern hebben beroofd van 84 miljoen dollar bij de verkoop van de meeste kranten van het bedrijf tussen 1998 en 2001.

Het geld zou betaling zijn geweest voor beloften aan de kopers om geen concurrerende bladen te beginnen op dezelfde lezersmarkten. Dergelijke, zogenoemde non-compete payments zijn gebruikelijk, maar volgens de aanklagers zouden ze niet door de topmanagers persoonlijk, maar door het concern en zijn aandeelhouders moeten zijn geïncasseerd.

Behalve Black staan ook voormalig financieel directeur Jack Boultbee en twee ex-juristen van Hollinger, Peter Atkinson en Mark Kipnis, terecht. Samen zouden zij een complot hebben uitgevoerd om het concern te plunderen. Allen zeggen onschuldig te zijn. Een vijfde verdachte, Blacks voormalige zakenpartner David Radler, is overgelopen naar de aanklagers in ruil voor een lichte straf voor zijn rol in de fraudeaffaire.

Hoofdaanklager in de zaak is Patrick Fitzgerald, de steraanklager die dit jaar een veroordeling wist te krijgen tegen Lewis Libby, de voormalige chef-staf van de Amerikaanse vice-president Dick Cheney, wegens meineed. Het federale gerechtshof in Chicago heeft een veroordelingsgraad van circa 90 procent.

Lord Black zwijgt tandenknarsend

Lord Black heeft er, op advies van zijn advocaten, vanaf gezien zelf te getuigen bij zijn fraudeproces. De Canadees-Britse mediamagnaat staat bekend om zijn dure woorden en bloemrijke zinswendingen. Daardoor kan hij elitair en arrogant overkomen. Hij doet er echter het zwijgen toe – een sterk staaltje zelfbeheersing voor een man die er nooit voor terugdeinst om, knarsetandend en met stellige overtuiging, zijn standpunten te verkondigen.

Sinds zijn vernederende afzetting als bestuursvoorzitter van het mediaconcern Hollinger heeft Black volgehouden onschuldig te zijn. „Wanneer wij worden vrijgesproken”, schreef hij aan de vooravond van het proces in Chicago, „zal de vraag over de rechtvaardiging van deze orgie van zelfdienende largesse eindelijk als de ware kwestie naar boven komen, ter vervanging van de boosaardige canard rondom mogelijk crimineel gedrag door de huidige beklaagden.” Hij bedoelt maar.

Het enige wat Black, een begaafd schrijver en historicus, in de afgelopen maanden van zich heeft laten horen ging over de Amerikaanse oud-president Richard Nixon. Ondanks zijn juridische problemen publiceerde hij vorige maand een lijvige biografie over Nixon, in Blacks ogen evenals hijzelf een vaak onbegrepen genie.