Canada en Denemarken ruziën over een onbenullig eilandje in het noordpoolgebied. Voor Canada staat er meer op het spel dan een stukje rots. Wie is de baas in het hoge noorden?

Door Frank Kuin

Montreal. Het eiland in kwestie ligt ver boven de poolcirkel. Het is een rots van slechts 1,3 vierkante kilometer, het grootste deel van het jaar omgeven door ijs. Er woont geen mens en voor zover bekend zijn er geen grondstoffen te winnen. Toch maken Canada en Denemarken ruzie over Hans Island, het enige stukje land in het noordpoolgebied waarvan niet is vastgesteld bij welk land het hoort.

Een Deens marineschip is op weg naar het afgelegen eiland, dat precies op de grens ligt van de territoriale wateren van Groenland en noordelijk Canada. Denemarken reageert daarmee op een onaangekondigd bezoek per helikopter aan de rots door de Canadese minister van Defensie, Bill Graham, vorige maand. Canadese militairen hebben er een vlag geplant en een fles whisky achtergelaten. Kopenhagen tekende formeel protest aan tegen de Canadese stap, die het met gevoel voor drama als een ,,bezetting” omschreef.

Hans Island ligt precies in het midden tussen het Canadese Ellesmere Island (linksboven) en Groenland (rechtsonder) in het Noordpoolgebied.

Wat Denemarken betreft hoort Hans Island bij Groenland. Het eiland is genoemd naar Hans Hendriksen, een Groenlandse gids bij een Amerikaanse ontdekkingsexpeditie in de tweede helft van de negentiende eeuw, zegt Kenn Harper, een noordpoolhistoricus in Canada. Bovendien viel het ooit binnen het jachtgebied van de Inuït, de inheemse bevolking van Groenland. Gebruik van een onbewoond gebied door een bevolkingsgroep is in de internationale praktijk de beste onderbouwing van een aanspraak.

Maar Canada betwist de Deense lezing. Volgens de Canadezen werd Hans Island ontdekt door een Britse expeditie en valt het binnen het jachtgebied van de Canadese Inuït van het enorme Ellesmere Island. Ook is het eiland gebruikt door Canadese wetenschappers. ,,Canada beschouwt het als deel van ons grondgebied”, zegt Graham. ,,Dat hebben we duidelijk gemaakt aan de Denen en dat zullen we duidelijk blijven maken.”

Waarom maken de twee landen zich zo druk om een arctische rots? Waarom hecht Canada, met zijn enorme landmassa, genoeg waarde aan Hans Island om de minister van Defensie erop af te sturen? Canada wil het dispuut over Hans Island winnen om te laten zien wie de baas is in andere delen van het hoge noorden, meent Harper. ,,Canada wil een sterke positie innemen omdat het niet gezien wil worden als verliezer bij geschillen over soevereiniteit in het Noordpoolgebied.”

,,Het meest opmerkelijk aan Hans Island is hoe onbenullig het is”

Die soevereiniteit doet ter zake als het gaat om de Noordwestelijke Passage, de vaarroute langs het noorden van Noord-Amerika waarvan al eeuwen wordt gedroomd. De zeeën in het hoge noorden van Canada liggen het grootste deel van het jaar dicht met ijs. Maar door het broeikaseffect en het smelten van de ijskappen is de noordelijke route tussen de Atlantische en de Stille Oceaan tegenwoordig enkele maanden per jaar bevaarbaar voor gewone vrachtschepen die niet in staat zijn om ijs te breken. Dat is aantrekkelijk voor scheepvaartmaatschappijen, want de Noordwestelijke Passage maakt een tocht van Europa naar Azië zo’n 7.000 kilometer korter dan de gebruikelijke route via het Panamakanaal.

Probleem is dat niet vaststaat of de Noordwestelijke Passage een internationale doorvaarroute is of dat het gaat om Canadese territoriale wateren die alleen toegankelijk zijn met Canadese toestemming. De Amerikanen zijn decennialang van het eerste uitgegaan, omdat ze tijdens de Koude Oorlog het gebied wilden kunnen bevaren met onderzeeërs zonder Canada om permissie te vragen. In het kader van de huidige oorlog tegen terrorisme zou het de VS echter beter uitkomen om de vaarroute als Canadees te beschouwen, zodat groeperingen met kwade bedoelingen er minder bewegingsvrijheid hebben dan in een internationale doorvaarroute.

Dat meent althans Michael Byers, internationaal jurist aan de Universiteit van British Columbia die een onderzoeksproject leidt over soevereiniteit in het noordpoolgebied. ,,De belangrijkste zaak voor Canada en de VS is ervoor te zorgen dat als de Noordwestelijke Passage bevaarbaar wordt, het een gereguleerde vaarroute is, met regels ter bescherming van het milieu en voor veiligheid, en met reddingsfaciliteiten”, zegt Byers. ,,De beste manier om dat te bereiken is te erkennen dat een verantwoordelijk land als Canada rechten en plichten heeft in het gebied. Daarom is het in ieders belang dat Canadese soevereiniteit over de passage wordt vastgelegd.”

Hans Island is een rots in het Noordpoolgebied.

Zelfs als dat zou gebeuren, blijft regulering van het hoge noorden echter problematisch. Het gebied is enorm, onherbergzaam en zo goed als onbewoond. Canada heeft geen permanente aanwezigheid bij de nauwe punten in de Passage, en beschikt niet over een ijsbreker die krachtig genoeg is om de route het hele jaar door te bevaren. Wel gaat Canada het gebied binnenkort per satelliet surveilleren en is er sprake van de installering van radarapparatuur bij de ingangen van de Passage.

Regulering van de Noordwestelijke Passage is nooit nodig geweest, omdat doorvaarten zonder Canadese toestemming in de praktijk uiterst zelden voorkomen. De laatste keer was in 1985, toen een Amerikaanse ijsbreker het gebied bevoer zonder permissie. Dat kan echter veranderen door wijzigende klimaatomstandigheden; binnen enkele jaren zou doorvaart kunnen worden gewaagd door scheepvaartmaatschappijen die het niet zo nauw nemen met milieuwetten en andere regels. Om maar te zwijgen over schurken met massavernietigingswapens, zegt Byers. De internationale jurist meent dan ook dat haast bij regulering is geboden.

Harper is sceptisch over de Canadese claims. ,,We zeggen dat we soevereiniteit hebben over de Noordwestelijke Passage, maar we zijn er niet erg goed in om daar de hand aan te houden,” zegt hij. ,,We hebben uiterst beperkte capaciteiten om af te dwingen waar we aanspraak op maken.”

Wat Canada betreft moet die perceptie veranderen. Daarom maakt het zich zo sterk voor Hans Island, al ligt dat eiland niet eens in de Noordwestelijke Passage. ,,Het meest opmerkelijk aan Hans Island is hoe onbenullig het is”, zegt Byers. ,,Het enige belang dat het heeft, is dat het laat zien dat de Canadese regering het noordpoolgebied en haar aanspraken erop serieus neemt.”

Tagged with:
 

3 Responses to Canada en Denemarken ruzieën om rots in het noordpoolgebied

  1. […] in de Noord-Atlantische Oceaan zijn over het algemeen afgebroken stukken ijs van de gletsjers van westelijk Groenland; elk jaar ‘kalven’ er 20.000 tot 40.000 af, in allerlei vormen en maten. De blokken […]

  2. […] verzamelen nu nieuwe gegevens. Denemarken verkent samen met Canada het gebied ten noorden van Groenland, waaronder de Lomonosov-rug, een onderzeese bergrug tussen Noord-Amerika en Rusland waarvan de […]

  3. […] tot zijn zone van de zeebodem mag rekenen zal overigens nog jaren op zich laten wachten. Na Canada en Denemarken moet Rusland nog een Arctische claim indienen, nadat een claim in het jaar 2000, inclusief de […]

Geef een reactie

Your email address will not be published. Required fields are marked *