IMAX brengt Hollywood op giga-formaat

Het Canadese filmbedrijf IMAX heeft een technologie ontwikkeld waarmee ‘gewone’ films geschikt kunnen worden gemaakt voor het witte doek van mega-formaat, zonder te vertroebelen. IMAX hoopt op een lucratief tweede leven. Maar puristen vrezen dat de strategie ten koste gaat van spectaculaire natuurdocumentaires waar IMAX om bekend staat.

Door Frank Kuin

TORONTO. ,,Houston, we have a problem!” roept acteur Tom Hanks uit in de Amerikaanse hitfilm Apollo 13, over de bijna dodelijk mislukte missie naar de maan in 1970. In het ruimtevaartschip flikkert een grote knop met Master Alarm en bromt een hinderlijke luidspreker aan-uit-aan-uit. Hanks, in de rol van astronaut Jim Lovell, beseft direct dat het menens is; de schrik valt af te lezen aan zijn ogen.

En ze mogen er wezen, die verschrikte ogen. Joekels zijn het, zo groot als bestelbussen. Bij een haarscherpe close-up van acht verdiepingen hoog begint de gealarmeerde Hanks de problemen op te sommen voor de ruimtevaartleiding in Houston: een main bus B undervolt, een computer restart en meer onheil. Een pressiewijzer zo lang als een lantaarnpaal draait verontrustend snel terug naar nul. Een enorme schakelknop wordt haastig omgezet door de boom van een vinger van mede-acteur Kevin Bacon.

De reusachtige filmscène is een van vier proefscènes uit Apollo 13: the IMAX Experience, een digitaal bewerkte versie van de zeven jaar oude film die deze zomer wordt uitgebracht in IMAX-bioscopen, te beginnen in Noord-Amerika. Apollo 13 is de eerste live action bioscoopfilm die een digitale remastering heeft ondergaan om te kunnen worden vertoond op het huizenhoge witte doek van de meer dan tweehonderd IMAX-theaters in de wereld. Op een paar bewerkte animatiefilms van Disney na konden conventionele bioscoopfilms tot dusverre niet op IMAX-schermen worden geprojecteerd zonder te vertroebelen.

Dat is nu veranderd door IMAX Digital Re-mastering (DMR), een technologie die is ontwikkeld in het IMAX-hoofdkwartier in het Canadese Toronto. IMAX, de wereldbefaamde pionier van haarscherpe filmprojectie van natuurdocumentaires op schermen van 18 tot 25 meter hoog, heeft vijf jaar aan het proces gewerkt. De voorgenomen distributie van uitvergrote, standaard 35-millimeterfilms bouwt voort op een trend van de afgelopen vijf jaar, waarbij nieuwe megabioscopen in de VS en Canada regelmatig een IMAX-auditorium in hun complex integreren.

Als het aan het Canadese filmbedrijf ligt, begint IMAX met DMR dan ook aan een lucratief tweede leven: naast de vertrouwde films als Africa: The Serengeti (1994), Everest (1998) en The Great Barrier Reef (1981), bekend om hun spectaculaire beelden van savannes, gebergtes en onderwaterlandschappen, kunnen IMAX-bioscopen binnenkort ook ‘opgewerkte’ Hollywoodfilms draaien. IMAX rekent erop dat toeschouwers hun favoriete spektakelfilms te denken valt aan Star Wars of Lord of the Rings in plaats van op het grote witte doek, nog liever op het gigantische witte doek willen zien, en bereid zijn daar een paar dollar extra voor te betalen.

,,De mogelijkheid om de beste Hollywoodfilms in ons formaat te brengen is een enorme doorbraak”, zegt Bradley Wechsler, een van de presidenten van IMAX (dat geleid wordt door een directeursduo, Wechsler en Richard Gelfond). ,,We denken dat het publiek het prachtig zal vinden en dat het onze theaters winstgevender zal maken. Dat zal op zijn beurt leiden tot een significante groei van het aantal IMAX-bioscopen.”

Productie van een gigantisch filmdoek van IMAX in Canada.

Het uiteindelijke doel van de ruimere beschikbaarheid van IMAX-films is uitbreiding van het aantal IMAX-theaters. IMAX verdient zijn geld grotendeels met de verkoop van bioscoopsystemen aan theaterhouders die een IMAX-franchise willen opzetten. Sinds het eerste permanente IMAX-theater werd geopend in Toronto in 1971, is het netwerk uitgegroeid tot zo’n 240 bioscopen. Ongeveer 60 procent daarvan bevindt zich in de VS en Canada. Maar vorig jaar werden ook IMAX-projectoren geleverd aan nieuwe theaters in onder meer Zuid-Afrika, Polen, India en China. In Nederland is het Omniversum in Den Haag het enige IMAX-theater. De IMAX-bioscoop aan de Rotterdamse Leuvehaven is sinds ruim een jaar gesloten.

Met de merknaam IMAX trekken bioscopen toeschouwers die visueel spektakel willen. Traditionele IMAX-films, die het publiek het gevoel geven deel te zijn van de vertoonde omgeving, moeten speciaal worden gemaakt. Ze worden opgenomen met zware camera’s op 15/70-millimeterfilm, het grootst beschikbare filmformaat met een zeer hoge ‘beelddichtheid’. Elk filmframe 70 millimeter breed, 50 millimeter hoog en met 15 perforaties langs beide kanten wordt horizontaal in de projector ingebracht volgens de zogeheten rolling loop-techniek, het geheim achter de haarscherpe projectie.

De technologie, ontwikkeld door Canadese cineasten, werd voor het eerst toegepast bij de wereldtentoonstelling Expo 67 in Montreal. Toen werden drie projectoren gebruikt om een breedbeeld te scheppen op aaneengesloten schermen. Drie jaar later was een systeem klaar dat hetzelfde effect bereikte met één krachtige projector. In 1973 ging bovendien een halfronde IMAX-variant in première in het ruimtevaartmuseum van San Diego. De vraag naar de theaters kwam goed op gang nadat het Smithsonian Instituut in Washington er één liet bouwen in het National Air and Space Museum in 1976. Tien jaar later werd de technologie onthuld om driedimensionale IMAX-films te maken.

,,Het gaat om die momenten waarbij je naar het scherm kijkt en je op de top van Mount Everest bent”

Omdat het bij IMAX bovenal gaat om het overweldigen van de zintuigen, is de oudste generatie IMAX-schermen voornamelijk gevestigd in musea en wetenschapscentra, zoals planetaria. In de films die vanaf het begin exclusief voor het medium zijn geproduceerd, voeren de thema’s natuur en wetenschap de boventoon. Het zijn meestal documentaires, gemaakt in opdracht van IMAX zelf of van andere gespecialiseerde filmmakers, zoals MacGillivray Freeman in Californië.

,,De kick die mensen bij IMAX krijgen, is het realiteitsgevoel, het gevoel dat je over de rand van de Grand Canyon kijkt”, zegt Stephen Low, een regisseur uit Montreal die tien IMAX-films heeft gemaakt, waaronder Across the Sea of Time, een driedimensionale film over de aankomst van immigranten in New York. ,,Het gaat om die momenten waarbij je naar het scherm kijkt en je op de top van Mount Everest bent, of op de bodem van de zee, of in Afrika, en het net zo echt is als in werkelijkheid. Dat valt niet te doen met 35-millimeterfilm.”

Low, zoon van cineast Colin Low, die aan de wieg stond van de IMAX-technologie, werkt momenteel aan Voyage into the Abyss, een grootbeelddocumentaire die is opgenomen op de bodems van de Atlantische en Stille Oceaan. ,,De film volgt de filosofie van succesvolle IMAX-films, door mensen naar plaatsen te brengen die ze anders niet zouden kunnen zien”, verklaart hij. Low, die twee cameralieden heeft gekend die bij het maken van IMAX-films zijn omgekomen, is zich bewust van de nadelen van dergelijke films: ,,De wetenschapsfilms zijn erg duur. Ze zijn moeilijk te maken en er komt veel risico bij kijken”.

De indrukwekkende natuurdocumentaires, hoe kenmerkend ook voor IMAX, vormen dan ook in commerciële zin een beperking op de groeimogelijkheden van het ruim dertig jaar oude bedrijf, meent Wechsler, die in 1994 het roer bij IMAX overnam. Ten eerste is er slechts een beperkt aantal van in omloop: nog geen tweehonderd. Bovendien zijn het, vergeleken met Hollywoodkrakers die op duizenden schermen tegelijk draaien, geen massapubliekstrekkers — al blijven IMAX-hits als The Dream is Alive jaren in roulatie in een klein aantal theaters. Om de nieuwere generatie reuzenschermen in commerciële bioscoopcomplexen van beeldmateriaal te voorzien, is een breder aanbod van goede films nodig, zo vindt het IMAX-bestuur.

,,Uiteindelijk is het de inhoud die het succes van het medium bepaalt, dus de beschikbaarheid van goede films is van wezenlijk belang voor het algehele succes van het bedrijf”, verklaart Wechsler. ,,We zijn uiteraard opgetogen over de traditionele IMAX-films, zoals Blue Planet en Space Station (een driedimensionale documentaire over astronauten in het internationale ruimtevaartstation, die onlangs is uitgebracht, red.). Maar we vinden onze technologie zo krachtig, zo cool, dat we in staat willen zijn om die toe te passen op conventionele amusementsfilms.”

Met de nieuwe software IMAX DMR kan elke willekeurige Hollywoodklassieker nu worden toegevoegd aan het repertoire. Elk frame van de 35-millimeter filmrol wordt bij het proces eerst gedigitaliseerd en dan stapsgewijs vergroot tot een negatief 15/70. Dat is tien maal zo groot. Om een hogere resolutie te bereiken dan die van het origineel, worden randen telkens verscherpt en wordt de `beeldruis’ die met het negatief meegroeit, onderdrukt. Het remasteringsproces kost 2 à 3 miljoen dollar per film — ruwweg de helft van wat het kost om een nieuwe IMAX-film te produceren.

,,Een kolossaal gezicht met een grote traan is niet waar IMAX voor gemaakt is”

Apollo 13 is volgens Wechsler een ideale film om in IMAX-formaat te vertonen. Scènes als het opstijgen van het ruimtevaartschip, het loskoppelen van de raket en de vlucht rond de maan lenen zich bij uitstek voor het gigantische scherm. Regisseur Ron Howard reageerde enthousiast op het project: ,,Toen ik de test zag, realiseerde ik me dat ik al een IMAX-film had gemaakt”, grapte hij. ,,Zo had ik me altijd voorgesteld dat de film gezien zou kunnen worden.”

Maar er is ook kritiek. Bij een vertoning van de proefscènes op een aandeelhoudersvergadering in Toronto vroeg investeerder Eric Noël zich af of acteerfilms wel bij IMAX passen. ,,Een kolossaal gezicht met een grote traan is niet waar IMAX voor gemaakt is”, zegt hij. ,,De IMAX-ervaring staat of valt met het zien en voelen van een uitgestrekte omgeving.” De meeste scènes in Apollo 13 draaien juist om acteurs, zowel in het ruimteschip als op aarde.

Over het algemeen zijn aandeelhouders echter zeer te spreken over de nieuwe techniek. Het aandeel IMAX is sinds de bekendmaking van het DMR-project ongeveer 50 procent in waarde gestegen op de effectenbeurs van Toronto een opmerkelijk herstel voor een technologiebedrijf. Tussen de zomer van 2000 en de herfst van 2001 kelderde het aandeel van 43 Canadese dollar tot 95 cent, mede door een aantal faillissementen van traditionele Amerikaanse bioscoopketens, klanten van IMAX. In 2001 herstructureerden Wechsler en Gelfond het bedrijf. Ongeveer 13 procent van de werknemers werd op straat gezet en een schuld van 100 miljoen dollar werd grotendeels afgelost. Inmiddels schommelt het aandeel rond de 10 Canadese dollar (6,80 euro).

Een enorm bioscoopdoek van IMAX wordt gereedgemaakt voor transport naar een IMAX-zaal.

Wat het directeurenduo betreft, komt IMAX nu dankzij de alliantie met Hollywood in een opwaartse spiraal terecht: meer beschikbare films, meer toeschouwers, meer opbrengsten voor de theaters, meer animo van ondernemers om IMAX-schermen te openen, grotere vraag naar films, enzovoorts. Niet alleen filmklassiekers moeten dit effect helpen bereiken; uiteindelijk wil Wechsler dat grote evenementsfilms als Harry Potter gelijktijdig in gewone bioscopen en in IMAX-theaters worden uitgebracht. Bijkomend voordeel van die strategie is dat IMAX dan meeprofiteert van de miljoenen dollars die de grote filmstudio’s uitgeven aan advertenties voor hun films om publiek te trekken.

Wechsler wijst op consumentenonderzoek. ,,Wanneer je mensen vraagt wat ze in IMAX zouden willen zien, zijn de antwoorden telkens Star Wars, The Matrix, Harry Potter”, zegt hij. Ook is gebleken dat wanneer een film als Gladiator in een bioscopencomplex gelijktijdig op gewone schermen en op een IMAX-scherm wordt vertoond, een groot deel van het publiek voor het IMAX-scherm kiest — ook al betrof het bij Gladiator een niet-opgewerkte versie die slechts een deel van het scherm besloeg. ,,We denken het grootste effect te bereiken door een IMAX-versie gelijktijdig uit te brengen”, aldus Wechsler.

,,Er zal bij IMAX altijd plaats zijn voor prachtige films als Everest”

Ook de grote Hollywoodstudio’s zien brood in die plannen. De heruitgave van hun oude spektakelfilms in IMAX-formaat is een vrij eenvoudige manier om extra opbrengsten te halen uit oude hits. In navolging van Universal, eigenaar van Apollo 13, zijn studio’s als Warner Bros., Paramount en DreamWorks elk in bespreking met IMAX over soortgelijke projecten. Disney is het verst gevorderd en heeft na successen als Fantasia 2000 en Beauty and the Beast nog vijf IMAX-films in productie, waaronder The Lion King (animatiefilms zijn makkelijker geschikt te maken voor het grotere formaat).

IMAX-purist Low ziet de paringsdans van IMAX en Hollywood met lede ogen aan. Volgens hem is het remasteren van 35-millimeterfilms een short cut om ,,het feit te ontwijken dat het niet economisch is om een dramafilm op groot negatief op te nemen”. Hollywoodfilms passen niet bij IMAX, vindt hij, omdat ze in een ander formaat zijn opgenomen en omdat bij remastering nooit dezelfde kwaliteit kan worden bereikt als bij het filmen met groot negatief. Het hele concept is volgens hem ,,misplaatst”, temeer omdat Disney-films de wetenschapsdocumentaires van de schermen verdrukken.

Wat Wechsler betreft hoeven de twee filmtypen elkaar niet uit te sluiten. ,,Er zal bij IMAX altijd plaats zijn voor prachtige films als Everest”, zegt hij. ,,Wat we doen, mag nooit ten koste gaan van de originele IMAX-films, maar moet volkomen aanvullend zijn.” IMAX moet juist inspelen op de nog onbegrensde groeimogelijkheden, voegt hij eraan toe: ,,De wereld is zeer onderbezet wat betreft het potentiële aantal IMAX-schermen”.