10 redenen voor de speciale band tussen Nederland en Canada

Het wordt vaak gezegd, in diplomatieke kringen en daarbuiten: Canada en Nederland hebben een ‘speciale band’. Tijdens het staatsbezoek van Koning Willem-Alexander en Koningin Maxima worden de nauwe betrekkingen tussen de twee landen deze week opnieuw benadrukt. Wat maakt de relatie tussen de twee landen bijzonder?

Door Frank Kuin

1.      Bevrijding van Nederland door Canadese troepen

Nederlanders vieren de bevrijding door Canadese militairen in Utrecht, 7 mei 1945 (foto Nationaal Archief van Canada)

De relatie tussen Nederland en Canada bloeide op tot een innige band tijdens de Tweede Wereldoorlog. Canadese divisies kregen van de geallieerden de opdracht om Nederland te bevrijden van de Duitse bezetting. De Canadezen werden ingehaald als helden bij hun opmars door het land in het najaar van 1944 en het voorjaar van 1945. De inwoners van Nederlandse steden en dorpen, van wie velen de Hongerwinter hadden doorgemaakt, begroetten de Canadezen met grote vreugde.

Mede omdat ze zich in Nederland niet opstelden als de nieuwe baas, ontstond een diep respect voor de Canadese bevrijders dat tot op de dag van vandaag voortduurt. Canada betaalde echter een hoge prijs: meer dan 7.600 Canadese militairen kwamen in Nederland om bij zware gevechten om onder meer de Schelde en Arnhem. De meeste van hen zijn begraven op drie Canadese begraafplaatsen in Nederland. In Canada, waar de bevrijding van Nederland niet op dezelfde schaal wordt gevierd, is de afgelopen decennia steeds meer bewustheid ontstaan over de manier waarop Canadese oorlogsdoden en veteranen in Nederland worden geëerd.

De begraafplaats voor gesneuvelde Canadese militairen bij Groesbeek.

2.      Verblijf koninklijk gezin in Ottawa tijdens de oorlog

Prinses Juliana (midden) in Ottawa met Koningin Wilhelmina, Prins Bernhard en hun dochters, Irene, Margriet, en Beatrix (van links naar rechts).

De Tweede Wereldoorlog bracht de twee landen nog nauwer bij elkaar omdat prinses Juliana met haar gezin tijdens de oorlog in de Canadese hoofdstad Ottawa woonde. Terwijl Koningin Wilhelmina in Londen bleef, maakte Juliana de overtocht naar Canada met haar twee jonge dochters, prinses Beatrix en prinses Irene. Het gezin woonde in het herenhuis Stornoway, tegenwoordig de ambtswoning van de leider van de oppositie in het Canadese parlement.

In januari 1943 werd prinses Margriet in Ottawa geboren – het enige lid van een koninklijk huis dat in Noord-Amerika ter wereld kwam. De kraamkamer in het Ottawa Civic Hospital werd tijdelijk uitgeroepen tot internationaal grondgebied, zodat Margriet bij haar geboorte de Nederlandse nationaliteit kreeg (en niet de Canadese, wat haar positie in de lijn van opvolging zou hebben beïnvloed). Om de geboorte te vieren werd de Nederlandse vlag gehesen op het Canadese parlementsgebouw – de enige keer dat daar buitenlandse vlag in top ging.

De Nederlandse vlag in top op de Peace Tower, ter ere van de geboorte van Prinses Margriet in Ottawa.

Prinses Beatrix ging in Ottawa naar de lagere school. Naar verluidt stond ze in haar klas bekend als ‘Trixie Orange’.

3.      Tulpen uit Amsterdam, in Ottawa

Tulpen op Parliament Hill in de Canadese hoofdstad (foto the Epoch Times)

Na de oorlog stuurde Juliana als dank voor haar verblijf 100.000 tulpenbollen naar Ottawa. Een jaar later deed ze er nog ruim 20.000 cadeau, met het verzoek dat een deel ervan zou worden geplant bij het Ottawa Civic Hospital. Ze beloofde tulpen te blijven sturen – en deed dat tijdens haar gehele regeerperiode.

Het gebaar van dank gaf aanleiding tot het jaarlijkse Canadese tulpenfestival, een van de populairste evenementen op de kalender in Ottawa. Elk voorjaar wordt de Canadese hoofdstad opgeluisterd met honderdduizenden tulpen in bloembedden door de hele stad. Volgens de organisatoren is het tulpenfestival het grootste van zijn soort ter wereld, met elk jaar ongeveer 1 miljoen bloemen en 500.000 bezoekers. The jaarlijkse tulpenmanie die zich elk voorjaar van de Canadese hoofdstad meester maakt geldt als de bekendste viering van de speciale band tussen Canada en Nederland.

4.      Immigratie: 1 miljoen Canadezen van Nederlandse oorsprong

Nederlandse immigranten Ineke en Gauke de Jonge tijdens een receptie ter gelegenheid van Koninginnedag in Montreal.

In de jaren na de Tweede Wereldoorlog kwam emigratie van Nederland naar Canada goed op gang. Voor de oorlog waren duizenden Nederlanders naar Canada getrokken, maar na 1945 werd dat een vloedgolf: tussen 1947 en 1970 vertrokken meer dan 150.000 Nederlanders naar Canada op een nieuw bestaan op te bouwen. Onder hen waren ongeveer 2.000 oorlogsbruiden. In totaal hebben ongeveer 200.000 Nederlanders zich in de vorige eeuw in Canada gevestigd.

Neerlandia, Alberta

Volgens de Canadese volkstelling zijn er ruim 1 miljoen Canadezen van Nederlandse achtergrond (op een bevolking van ongeveer 35 miljoen). Ze hebben zich gevestigd in alle delen van Canada, met grotere gemeenschappen in zuidelijk Ontario, British Columbia en Alberta, waar zelfs een dorpje ligt met de naam Neerlandia. De grootschalige emigratie heeft ervoor gezorgd dat er diepe familiebanden bestaan tussen beide landen: veel Nederlanders hebben een oom of tante, neven en nichten in Canada.

5.      Nederlandse bijdragen aan Canada

Koekjesondernemer Harry Voortman in de winkel bij de fabriek van Voortman Cookies in het Canadese Burlington.

Evenals immigranten uit alle landen hebben Canadese van Nederlandse oorsprong aanzienlijke en diverse bijdragen geleverd aan Canada. Nederlandse immigranten stonden traditioneel bekend als harde werkers die graag wilden integreren in de bredere maatschappij, en raakten betrokken bij een breed scala aan activiteiten. Een groot aantal Nederlandse boeren is naar Canada getrokken op zoek naar nieuwe mogelijkheden voor hun bedrijven in het uitgestrekte land. In de zakenwereld zijn Canadezen van Nederlandse oorsprong actief in vele sectoren, van de autoindustrie tot voedingsmiddelen.

Bovendien zijn Canadezen van Nederlandse achtergrond ook betrokken bij bestuur en overheid in Canada: diverse zittende parlementsleden zijn van Nederlandse afkomst, onder wie Rick Dykstra (St. Catharines, Conservatieven), Peter Stoffer (Sackville-Eastern Shore, NDP) en Rod Bruinooge (Winnipeg South, Conservatieven). Bill Vander Zalm, een Nederlander van geboorte, was premier van de provincie British Columbia van 1986 tot 1991. De Nederlandse geofysicus Jacob Verhoef is nauw betrokken bij een Canadees programma om de oceaanbodem in het Noordpoolgebied in kaart te brengen ten behoeve van territoriale claims.

6.      Een gedeelde passie voor schaatsen

De schaatshal in Richmond tijdens de Olympische Winterspelen van 2010 in Vancouver.

Het valt niet te ontkennen dat zowel Nederlanders als Canadezen vaak op hun best zijn op het ijs. Canadese schaatsers weten dat hun belangrijkste concurrenten uit Nederland komen. En Canadezen zijn vaak onoverwinnelijk bij ijshockey. Het is geen toeval dat diverse grote Canadese namen uit het ijshockey Nederlands klinken – denk bijvoorbeeld aan Steve Yzerman en Joe Nieuwendyk. Om niet te spreken van de hele familie Staal.

Mensen met ijshockeysticks zijn te zien op dit detail van een doek van Hendrick Avercamp.

Beide volken hebben een passie voor het ijs: Nederlanders worden omgeven door water dat ’s winters regelmatig bevriest, terwijl Canadezen het beste weten te maken van lange, strenge winters. De geschiedenis van ijshockey wordt dan ook gedeeld: op schilderijen van winterse taferelen van de oude meester Hendrick Avercamp zijn al ijshockey-achtige activiteiten waar te nemen. Vroege versies van ijshockey in Canada, waar het fundament werd gelegd voor de sport in zijn huidige vorm, werden vaak gespeeld op Nederlands aandoende schaatsen.

Het is dan ook begrijpelijk dat Elfstedentochtwinnaar Evert van Benthem ervoor koos om naar Alberta te emigreren.

7.      Canada als gidsland voor multiculturalisme en integratie

Deelnemers aan de naturalisatieceremonie in het Canadese Hamilton leggen de eed af.

In de afgelopen decennia heeft Canada zich ontwikkeld tot gidsland op het gebied van immigratie en multiculturalisme. Politici en ambtenaren in Nederland gaan regelmatig te rade bij Canada voor ideeën over en praktijkervaring met de integratie van nieuwkomers. Studiebezoeken van Nederlandse delegaties zijn niet ongebruikelijk. Voormalig minister van Vreemdenlingenzaken Rita Verdonk kwam bijvoorbeeld op bezoek in 2006. Nederland keek zelfs de naturalisatieceremonie af van Canada.

Aan de andere kant heeft het debat over integratie en de nationale identiteit in Nederland vaak grote overeenkomsten met de discussie over die thema’s in Quebec. In de overwegend Franstalige provincie, die beschikt over een eigenzinnige culturele identiteit, wordt over ‘redelijke tegemoetkoming’ en rechten en plichten van minderheden gesproken op een manier die doet denken aan Europese landen, waaronder Nederland.

8.      Miljarden euro’s aan handel en investeringen

Kaasproducent Margaret Peters op haar bedrijf, Glengarry Cheesemaking in Lancaster, Ontario.

Economische banden tussen Nederland en Canada zijn nauw. Mede wegens de aanwezigheid van Shell in de Canadese oliesector is Nederland een van de grootste buitenlandse investeerders in Canada. In 2014 was met wederzijdse handel 5,5 miljard euro gemoeid – een bedrag dat volgens de Nederlandse regering met 600 miljoen tot 1,2 miljard euro zal stijgen door een nieuw vrijhandelsakkoord tussen Canada en de Europese Unie. Sommige Canadese sectoren – waaronder de zuivelindustrie, waarin een groot aantal Canadezen van Nederlandse oorsprong actief is, hebben kanttekeningen bij dat akkoord.

Een vaak gebruikte, negatieve term in de economische vocabulaire van Canada is ‘Dutch Disease’ (‘Hollandse ziekte’): het fenomeen waarbij groei in de grondstoffensector de valuta omhoogstuwt, waar andere sectoren die afhankelijk zijn van export last van hebben. De term, bedacht door het Britse weekblad The Economist in de jaren ’70 met betrekking tot een kwaal van de Nederlandse economie na een grote gasvondst in de Noordzee, wordt in Canada vaak gebruikt in verband met het effect van de sterke ‘oliedollar’ op andere sectoren.

9.      Geestverwanten op het wereldtoneel

Logo van de Nederlandse ambassade in Ottawa, met de slogan ‘two countries, one spirit’.

Op diplomatiek niveau beschouwen Canada en Nederland elkaar traditioneel als geestverwanten op het gebied van internationale betrekkingen, ‘middelgrote landen’ met een gedeelde nadruk op ontwikkeling, vrede en multilateraal optreden binnen de Verenigde Naties. Beide landen zien zichzelf als spelers met enige morele autoriteit op het wereldtoneel wegens hun langdurige verdediging van mensenrechten. Mede daarom omschrijft de Nederlandse ambassade in Ottawa de relatie als ‘two countries, one spirit’.

Hoewel de huidige Canadese regering een andere nadruk legt bij haar buitenlandse beleid, hebben Canada en Nederland traditioneel steun verleend aan multilaterale initiatieven voor vredesmissies, ontwikkelingshulp en zorg voor het milieu. Recentelijk vochten Canadese en Nederlandse militairen zij aan zij in zuidelijk Afghanistan, bij een missie die aanvankelijk werd gezien als een vredesoperatie maar die in werkelijkheid een oorlogsmissie bleek.

10.  In de voorhoede van sociaal-liberaal beleid

Een medewerkster van Insite bereidt ‘hit kits’ voor in de spuitzaal van de injectiekliniek in de Downtown Eastside van Vancouver.

Nederland en Canada zijn traditioneel onder de eerste landen die liberale initiatieven nemen op het gebied van sociaal-cultureel beleid. Hoewel Canada in de afgelopen jaren van rechts wordt geregeerd, is het land historisch gezien vaak eerder bereid dan de Verenigde Staten om relatief liberaal beleid in te voeren op het gebied van kwesties als drugsbeleid, homohuwelijk en euthanasie – onderwerpen waar Nederland ook vaak in de voorhoede verkeert. In de jaren 2000 werd Canada om die reden als ‘cool’ bestempeld door het gezaghebbende Britse weekblad The Economist.

Wietplantage in de Canadese provincie British Columbia.

Toen de Verenigde Staten nog volop waren verwikkeld in de ‘oorlog tegen drugs’, gaf Canada toestemming voor de eerste injectiekliniek voor gebruikers van harddrugs in Vancouver, waar verslaving wordt behandeld als een medische kwestie, niet als criminaliteit. Bovendien bloeide de teelt van marihuana op in British Columbia, lang voordat het werd gelegaliseerd in Colorado. Niet voor niets heeft Vancouver de bijnaam ‘Vansterdam’.

In 2005 maakte Canada als vierde land ter wereld het homohuwelijk legaal, in navolging van onder meer Nederland. En de provincie Quebec heeft een euthanasiewet aangenomen, verwijzend naar onder andere de Nederlandse praktijk.