Onderwijs is cruciaal voor de wederopbouw van Haïti, het armste land in het westelijk halfrond, dat begin 2010 werd getroffen door een zware aardbeving. Dat zegt Michaëlle Jean, voormalig gouverneur-generaal van Canada en nu speciaal gezant namens UNESCO voor Haïti, haar geboorteland, tijdens een vraaggesprek.

Door Frank Kuin

OTTAWA. De verkiezing van Michel Martelly tot president van Haïti is een kans om vaart te maken met de wederopbouw na de verwoestende aardbeving van 2010. Hoewel er zorgen bestaan over het gebrek aan bestuurlijke ervaring van Martelly, een voormalige popzanger, is hij een ,,symbool voor de verandering die de Haïtiaanse bevolking wil zien.’’

Dat zegt Michaëlle Jean, speciaal gezant voor Haïti namens UNESCO, de culturele tak van de Verenigde Naties. ,,Mensen hebben zich kunnen vinden in de persoonlijkheid van Martelly als artiest, in zijn liedjes en zijn woorden’’, aldus Jean, die tot vorig jaar waarnemend staatshoofd was van Canada. ,,Nu moet hij van woorden naar daden, om leiding te geven aan het land. Dat is een lange weg, en er zijn zeker vragen, ongetwijfeld ook bij hem zelf.’’

Jean, een 53-jarige generatiegenoot van Martelly, kan meepraten over een onwaarschijnlijke klim naar een toppositie. De Haïtiaanse van geboorte trok als tienjarig meisje met haar ouders en zusje naar Canada, op de vlucht voor het bewind van dictator François ‘Papa Doc’ Duvalier. Na een loopbaan als documentairemaakster voor de Franstalige publieke omroep werd ze in 2005 benoemd tot gouverneur-generaal van Canada, ofwel plaatsvervanger van Koningin Elizabeth II.

De grotendeels ceremoniële functie bracht Jean grote prominentie, niet alleen in Canada, maar ook in Haïti. Bij haar bezoeken aan haar geboorteland, kort na haar beëdiging en na de aardbeving, werd ze door de bevolking ingehaald als een bron van inspiratie. Ze sprak vaak over Haïti met buitenlandse leiders tijdens staatsbezoeken – bijvoorbeeld toen President Obama, kort na zijn inhuldiging, naar de Canadese hoofdstad Ottawa kwam.

De Canadese gouverneur-generaal Michaëlle Jean legt een verklaring af over de aardbeving in Haïti, haar geboorteland. Foto Reuters

Na de afloop van haar regeertermijn werd Jean vorig najaar benoemd tot gezant van UNESCO voor Haïti. In die rol zet ze zich vooral in voor de opbouw van het onderwijs, dat ernstig is beschadigd bij de ramp. Naar schatting 500.000 kinderen kunnen niet naar school, en er is behoefte aan 10.000 onderwijzers. Er ligt een nationaal plan voor de vorming van openbaar onderwijs, volgens Jean de ,,sleutel’’ tot de wederopbouw.

Jean, die diep werd geraakt door de ramp in haar geboorteland, wil in haar nieuwe functie haar aanzien en internationale connecties inzetten om Haïti onder de internationale aandacht te houden. ,,Mijn rol is om een kruistocht te voeren voor Haïti en de wederopbouw.’’ Ik sprak met Jean op haar kantoor in Ottawa.

Wat vindt u van de verkiezingsuitslag?

,,Net als iedereen zag ik enorm uit naar het einde van het verkiezingsproces. Na de aardbeving is besloten om de verkiezingsagenda te laten doorgaan. De politieke strijd heeft het herstelwerk ernstig vertraagd. Nu die is afgerond, is het tijd voor actie.’’

Is Martelly daar de juiste man voor? Hij heeft geen bestuurlijke ervaring.

,,Hij is daar zelf bescheiden over. Maar hij beseft wat hij vertegenwoordigt. Mensen hebben op hem gestemd omdat ze hem zien als een symbool voor verandering. Hij wil hoop bieden, en we zullen moeten zien hoe hij dat gaat doen. Veel zal afhangen van de mensen om hem heen: wie hij benoemt als zijn adviseurs en in zijn regering.’’

Wat gaat u onder zijn aandacht brengen wanneer u hem spreekt?

,,De eerste keer dat ik hem heb ontmoet, vóór de tweede verkiezingsronde, lag de nadruk op onderwijs. Hij zag onderwijs als een prioriteit. Dus ik kijk uit naar een kans om met hem te bespreken hoe UNESCO kan bijdragen aan de invoering van het onderwijsplan. Vele landen en organisaties hebben hulp aangeboden bij de bouw van scholen en het opleiden van leraren. Er is coördinatie nodig, die moet van de regering komen.’’

Is opbouw van onderwijs wel mogelijk zonder eerst te voorzien in andere primaire behoeften als veiligheid?

,,Onderwijs is een topprioriteit voor de Haïtiaanse bevolking. Voor Haïtianen heeft er altijd een relatie bestaan tussen onderwijs en vrijheid. Al in de tijd van de slavernij wisten de slaven dat hen toegang tot kennis werd onthouden. Haïti verkeert in een noodtoestand, maar mensen beseffen dat er nooit blijvende ontwikkeling kan zijn zonder investeringen in onderwijs.’’

Wat zijn uw eigen herinneringen aan school in Haïti?

,,Ik ben een speciaal geval, want mijn ouders verzetten zich tegen het regime. Ik ben geboren onder het bewind van Duvalier, Papa Doc. Mijn ouders weigerden om hun kinderen naar een school te sturen waar ze elke morgen met geheven arm een groet moesten brengen aan de dictator. Dus mijn moeder heeft me thuis onderwezen. Mijn vader was hoofd van een college, hij werd gearresteerd en gemarteld omdat hij zijn leerlingen niet naar een manifestatie voor de dictator stuurde. Hij stond bekend om zijn standpunten tegen het regime. De eerste keer dat ik naar school ging was in Canada, nadat we hier aankwamen als politieke vluchtelingen.’’

Jean-Claude Duvalier ofwel ‘Baby Doc’, die de dictatuur van zijn vader voortzette van 1971 tot 1986, is dit jaar teruggekeerd naar Haïti na ballingschap in Frankrijk. Kan hij in Haïti worden berecht?

,,Er zijn mensen die aanklachten tegen Jean-Claude Duvalier hebben ingediend. Hij kan het land niet verlaten. Velen die slachtoffers waren van zijn regime vragen om gerechtigheid. Ik denk dat hij verantwoording zal moeten afleggen voor zijn daden tijdens zijn vijftien jaar aan het bewind.’’

Ook ex-president Jean-Bertrand Aristide keerde onlangs terug naar Haïti, na ballingschap in Zuid-Afrika. Hij werpt zich op als voorvechter voor onderwijs. Ziet u een rol voor hem?

,,We weten niet of hij zich politiek op afstand zal houden, of weer politiek actief wordt. Maar de Haïtiaanse bevolking heeft behoefte aan stabiliteit. Het zou volkomen onverantwoordelijk zijn om het land verder uit balans te brengen. Er is behoefte aan dialoog, en aan een serieuze aanpak van de straffeloosheid. Ik steun het idee van een ‘waarheids- en verzoeningscommissie’, waarbij vragen kunnen worden gesteld aan voormalige leiders van Haïti. Ik vind dat Aristide, net als Duvalier, verantwoording moet afleggen aan de bevolking en antwoord moet geven op vragen over daden toen hij aan het bewind was.’’

Zijn de verwachtingen van een nieuwe generatie Haïtiaanse leiders, onder wie Martelly en uzelf, niet te hooggespannen?

,,Mensen in Haïti beginnen zich te realiseren dat er geen providentiële man of vrouw is die beschikt over de waarheid en alle oplossingen. Oplossingen moeten van de bevolking zelf komen.’’

Betekent dat ook minder afhankelijkheid van internationale hulp?

,,De aanpak van hulpverlening werkt niet goed. Het heeft alleen maar gezorgd voor meer afhankelijkheid. De internationale gemeenschap moet nadenken over een andere aanpak, meer gericht op investering, en begeleiding van de Haïtiaanse regering. Tegelijkertijd moet er aan de kant van Haïti meer nadruk komen op het nemen van eigen verantwoordelijkheid.’’

This post is also available in: Engels

Tagged with:
 

Geef een reactie

Your email address will not be published. Required fields are marked *